پاندمی کرونا ویروس (COVID-19) را می‌توان بزرگترین بحران جهانی انسان‌ها از زمان جنگ جهانی دوم دانست. بحران کرونا ویروس به شکلی زندگی بشر در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داده که عده‌ای معتقد هستند که زندگی پس از کرونا هرگز مانند قبل نخواهد بود. البته به شرطی که زندگی پس از کرونا وجود داشته باشد!
از زمان پاندمی شدن کرونا ویروس، تحلیل‌ها، پیش‌بینی‌ها و سناریوهای بسیاری از ابعاد مختلف این بحران ارائه شده است. سیستم‌های سلامت کشورهای مختلف با همه توان در حال مبارزه با بحران کرونا ویروس هستند و از همه ابزارها برای غلبه بر همه گیری کرونا بهره می‌برند.
یکی از مهره‌های مهم سیستم سلامت در شکست کرونا ویروس، راهکارهای سلامت دیجیتال (Digital Health) است. سلامت دیجیتال با ارائه راهکارهای نوآورانه فرصتهای ارزش‌آفرینی خود را به رخ می‌کشد. در اینجا علاوه بر معرفی درخشش استارتاپ های ایرانی سلامت دیجیتال در بحران کرونا ویروس، فرصت های سلامت دیجیتال پس از کرونا یا در شرایط تداوم بحران را معرفی می‌کنیم.
خدمات مشاوره پزشکی از راه دور در بحران کرونا
در زمینه ارائه مشاوره پزشکی از راه دور که یکی از انواع تله مدیسن (Telemedicine) محسوب می‌شود، چند سالی است که تعدادی استارتاپ در این حوزه مشغول به فعالیت هستند. این استارتاپ ها با مشکلات متعددی در این سال‌ها چه برای رشد و نفوذ در بازار و چه برای اخذ مجوز و تائیدیه روبه‌رو بودند و با این حال توانستند به فعالیت خود ادامه دهند. در این شرایط بحرانی که امکان ارائه بسیاری از خدمات حضوری پزشکی غیراورژانس فراهم نبود وجود این استارتاپ‌ها بسیار راهگشا بود.
خدمات در منزل در بحران کرونا
نیاز به خدمات در منزل پیش از بروز بحران کرونا نیز احساس می‌شد و به دلیل توصیه به ماندن در منزل در این شرایط بیشتر نیز احساس می‌شود. مهمترین خدمات در منزلی که پیش از این وجود داشت خدمات پرستاری و مراقبت در منزل و گرفتن آزمایش در محل بود.
استارتاپ‌های پرستاری و مراقبت در منزل به خصوص اگر برای مراقبت از بیمار مسن یا دارای بیماری زمینه‌ای باشد و خانواده یا اقوام نتوانند به دلایل مختلف این مراقبت را ارائه نمایند بسیار مورد نیاز است. از جمله استارتاپ‌هایی که خدمات اختصاصی مراقبت در منزل در بحران کرونا ارائه نموده است استارتاپ آسانیسم است. هر چند استارتاپ‌های دیگری نیز در این حوزه وجود دارند ولی در بررسی آن‌ها، ارائه خدمات اختصاصی برای مبتلایان به کرونا ویروس مشاهده نمی‌شد.
استارتاپ‌هایی که خدمات آزمایش در منزل ارائه می‌کنند نیز خدماتی اختصاصی در زمینه کرونا معرفی نموده‌اند ولی درباره اینکه برخی از این آزمایش‌ها با پروتکل کشوری برای بررسی و تشخیص ابتلا به کرونا متناسب باشد شک‌هایی وجود دارد و ما از لزوم ارائه آن‌ها در منزل اطمینان نداریم و در نتیجه از معرفی این استارتاپ‌ها در این مقاله خودداری می‌کنیم. هر چند خدمات آزمایش در محل برای مبتلایان به بیماری‌های دیگر که حتما باید آزمایش را انجام دهند می‌تواند مفید و راهگشا باشد. علاوه بر استارتاپ‌های این حوزه تعداد زیادی از آزمایشگاه‌ها نیز این خدمات را به طور مستقل ارائه می‌نمایند و نمونه‌گیری را در منزل انجام می‌دهند.
به طور کلی در دسته خدمات در منزل به نظر می‌رسد که استارتاپ‌ها می‌توانستند خدمات بیشتر و موثرتری را در دوران بحران کرونا ارائه نمایند.
سایر اپلیکیشن‌ها و استارتاپ های سلامت دیجیتال
بسیاری از اپلیکیشن‌ها و استارتاپ های سلامت دیجیتال، اقداماتی برای مقابله با بحران کرونا ویروس انجام دادند. هر چند این اقدامات اغلب در حد تولید محتوا و اطلاع‌رسانی به مخاطبان بود. با این حال، انتظار می‌رفت که کارآفرینان سلامت دیجیتال در این شرایط می‌توانستند مشکلات و فرصتهای ارائه خدمت اختصاصی در این شرایط بحرانی را کشف و راهکارهایی متناسب با آن را ارائه کنند.
البته این ضعف تا حدودی هم به سیستم سلامت مربوط می‌شود که در شرایط غیر بحرانی، فرصت کافی برای رشد استارتاپ های سلامت دیجیتال را فراهم نیاورد که بتواند در چنین بحرانی از خدمات و حتی نوآوری‌های ایشان در حل وفصل مشکلات کمک بگیرد.
پیش‌بینی‌های اقتصادی از دوران پس از بحران کرونا
با توجه به آنچه در بخش بحران کرونا گفته شد تبعات و میراث آن به صورت اثرات بلندمدت همچنان باقی خواهد ماند. برخی از مشکلات اقتصادی آتی کشور که به دلیل عدم فعالیت کسب و کارها در سه ماه حیاتی اسفند تا اردیبهشت ماه، تغییر در باز پرداخت تسهیلات، برداشت‌های احتمالی از صندوق توسعه ملی به منظور ادامه مبارزه با بحران کرونا و تمدید پرداخت‌های مالیاتی ایجاد می‌شوند همگی باید در سال ۹۹ جبران شوند.
همین امر به علت جبران خسارات وارده، فرآیندهای مرتبط با بازار سرمایه را برهم خواهد زد. همچنین در بازارهای جهانی سرمایه نیز مانع توسعه سرمایه‌گذاری‌های غیر‌ضروری خواهد شد و آنچه مشخصا پس از بحران کرونا به وجود خواهد آمد دیستروفی یا زوال بازار سرمایه خواهد بود.
این امر به علت تغییر در شاخص‌های کلان برنامه استراتژیک توسعه، تغییر در سیاست‌های کلان پولی و مالی به وجود خواهد آمد و در جهان شاهد انقباض سرمایه‌گذاری‌های پر‌ریسک به خصوص سرمایه‌گذاری خطرپذیر خواهیم بود چرا که بحران کرونا یک بحران وسیع الطیف و فراملی است و به طور مستقیم از بازارهای جهانی تأثیر می‌پذیرد.
بسیاری از اقتصاددانان بحران کرونا را حتی پر‌چالش‌تر و خطرناک‌تر از بحران مالی سال ۲۰۰۸ می‌دانند. وقوع رکود اقتصاد جهانی، کاهش تولید ناخالص ملی کشورها و کاهش مواد خام و کالاها (کامودیتی‌ها) از جمله موارد بسیار مهم و تاثیرگذار بر این جریان است که بیشترین تهدید، عاید همان اقتصاد خطرپذیر و اقتصاد دانش بنیان خواهد بود مگر آنکه رویکرد کشورهایی که صدای زنگ خطر کرونا را به صورت جدی شنیده باشند تغییر در توسعه نوآوری و فناوری باشد.
جهان پس از کرونا در بازه زمانی کوتاه مدت و میان مدت به علت شوک اقتصادی، اجتماعی و سیاسی حاصل از کرونا بازار سرمایه متفاوتی را تجربه خواهد کرد که از چند جهت قابل بررسی خواهد بود چه از جنبه‌های اقتصاد سرمایه‌گذاری و چه از نظر سیاست‌های کلان آن، به‌طوری که شاهد تغییر ذائقه و رویکرد بازار سرمایه خواهیم بود. بخش عمده‌ای از آن به علت آشفتگی بازار ارز و حامل‌های انرژی و بخشی از آن به علت عدم رغبت و کاهش اعتماد در سرمایه‌گذاری به وجود خواهد آمد.
در نتیجه در کلیه سطوح از جمله مدیریت پورتفولیو، کاهش ظرفیت ریسک‌پذیری، تغییر نگرش در سرمایه گذاری‌های دیر بازده، توجه بیشتر به سرمایه‌گذاری‌های مشترک، کاهش سرمایه‌گذاری‌های بذری روی ایده‌‌ها نمایان خواهد بود. در ضمن توجه به سرمایه‌گذاری در بازارهای سنتی همانند بازار طلا و مسکن که همواره پناهگاه سرمایه‌گذاران در شرایط عدم قطعیت است جزء واکنش‌هایی است که باید شاهد آن باشیم.
سلامت دیجیتال پس از بحران کرونا ویروس: بهشت یا جهنم؟
سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا راهکارها و استارتاپ های سلامت دیجیتال پس از بحران کرونا ویروس وارد بهشت می‌شوند و رشدی که بسیاری از این کسب و کارها تجربه کرده‌اند ادامه خواهد داشت یا برعکس شرایط رکود اقتصادی و رفتارهای نامتعارف مشتریان و ذی‌نفعان حوزه سلامت جهنمی برای این کسب و کارها ایجاد خواهد کرد؟
ما معتقد هستیم که استارتاپ های سلامت دیجیتال پس از بحران کرونا ویروس نیز همچنان در برزخ خواهند ماند. همانطور که تا امروز، سلامت دیجیتال نتوانسته بود جایگاه ویژه‌ای در حوزه سلامت برای خود بیابد احتمالا بحران کرونا نیز منجر به تحولی در این وضعیت نخواهد شد. ولی شکی نیست که پس از این بحران، اقبال سلامت دیجیتال بیش از پیش خواهد بود و بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت.
رشد استارتاپ ها و سرمایه گذاری در سلامت دیجیتال پس از بحران کرونا ویروس
افزایش نفوذ و رشد بیشتر سلامت دیجیتال پس از بحران کرونا ویروس
رشد چند برابری استارتاپ های سلامت دیجیتال در زمان بحران کرونا ویروس به خصوص استارتاپ های مشاوره پزشکی از راه دور را می‌توان به دلیل تعطیلی مطب‌ها، مراجعه نکردن یا عدم پذیرش بیماران غیراورژانسی در مراکز بهداشتی درمانی و همچنین خارج نشدن مردم از منزل برای دریافت مشاوره‌های ساده پزشکی و در مجموع اجبار به استفاده از راهکارهای غیر حضوری برای دریافت مشاوره پزشکی دانست.
آیا زمانی که مطب‌ها بازگشایی شوند و مراکز بهداشتی درمانی پذیرای بیماران باشند همچنان شاهد این رشد خواهیم بود؟ محتمل‌ترین اتفاق این است که رشد چند برابر استفاده از خدمات سلامت مجازی و غیر حضوری متوقف و حتی شاهد رشد منفی باشیم که می‌تواند واکنش طبیعی بازار باشد. زمانی که اجبار به استفاده از خدمات غیر حضوری برداشته شود بسیاری از مردم به رفتارهای سابق خود برمی‌گردند.
آیا مشتریان استارتاپ های سلامت دیجیتال نسبت به پیش از بحران کرونا ویروس، بیشتر خواهد شد؟ احتمالا تعداد مشتریان و میزان رشد طبیعی استارتاپ های سلامت دیجیتال در تمام دنیا نسبت به قبل بیشتر خواهد بود ولی امکان اعتبارسنجی راهکارهای سلامت دیجیتال در مدت بحران مهم‌تر از آن است که رشد چه میزان خواهد بود.
پرزیدنت شتاب دهنده هلث باکس (Healthbox)، نیل پتل (Neil Patel) معتقد است که استفاده تعداد بیشتری از مردم از راهکارهای سلامت دیجیتال به خصوص مراقبت های از راه دور و مجازی، فرصت اعتبارسنجی کم نظیری را در اختیار کارآفرینان قرار می‌دهد. از این طریق می‌توان بهتر فهمید که مشتریان و مردم از چه خدمات و ویژگی‌هایی خوششان می‌آید و از چه خوششان نمی‌آید.
در مجموع به نظر می‌رسد احتمالا استارتاپ های سلامت دیجیتال پس از بحران کرونا شانس بیشتری برای جذب مشتریان جدید و نفوذ در بازار داشته باشند ولی بعید به نظر می‌رسد که رشدی تصاعدی را حتی نزدیک به آنچه در طول مدت بحران کرونا تجربه کردند پس از آن نیز داشته باشند.
افزایش سرمایه گذاری در استارتاپ های سلامت دیجیتال پس از بحران کرونا ویروس
طبق گزارش استارتاپ هلث (Startup Health) میزان سرمایه گذاری جهانی در استارتاپ های سلامت دیجیتال در سه ماهه اول سال ۲۰۲۰ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹ به میزان ۴۱ درصد افزایش داشته است. هر چند سرمایه گذاری ۵/۴ میلیارد دلاری در این مدت در هفته‌های ابتدایی سال و پیش از اعلام اپیدمی در چین بوده و پس از اعلام پاندمی توسط سازمان بهداشت جهانی میزان سرمایه‌گذاری مانند سایر صنایع کاهش پیدا کرده است.
اقبال سرمایه گذاری در استارتاپ های سلامت دیجیتال مرتبط‌تر با بحران کرونا در این مدت بیشتر بوده است و رشد سرمایه گذاری در استارتاپ های پزشکی از راه دور با تله مدیسن (Telemedicine) رشد 1818 درصدی را نسبت به سال پیش داشته است. همچنین سرمایه گذاری در استارتاپ های مانیتورینگ از راه دور و مانیتورینگ مجازی بیماران به میزان 168 درصد و استارتاپ های دسترسی به مراقبت به میزان 40 درصد رشد نسبت به سال گذشته داشته‌اند.
هرچند اطلاعات دقیقی از همه سرمایه گذاری ها در ایران در دسترس نیست ولی به نظر می‌رسد که این روند سرمایه گذاری را در ایران نیز شاهد بوده ایم. در اواخر اسفند ماه، یعنی در حدود یک ماه پس از اعلام ورود کرونا ویروس به ایران، استارتاپ دکتر ساینا که در زمینه نوبت دهی و مشاوره پزشکی از راه دور مشغول به فعالیت هست موفق به جذب دومین دور سرمایه خود از شرکت سرمایه گذاری اسمارت‌آپ ونچرز شد.
رسانه موبی هلث نیوز (Mobi Health News) با تعدادی از سرمایه گذاران استارتاپ های سلامت سرشناس در مورد پیش‌بینی ایشان از بازار سرمایه سلامت دیجیتال پس از بحران کرونا مصاحبه نموده است. در این باره هیل تیکو (Halle Tecco) بنیان گذار راک هلث (Rock Health) بزرگترین شتابدهنده سلامت دنیا، می‌گوید که: شاید میزان سرمایه‌گذاری در حوزه سلامت دیجیتال نسبت به قبل کم نشود ولی بدون شک دقت و سخت‌گیری برای سرمایه‌گذاری بیشتر خواهد شد. او معتقد است که اهمیت ارزش پیشنهادی قوی بسیار بیشتر از قبل خواهد بود و سرمایه‌گذاران به دنبال چیزهایی می‌گردند که برای مشتریان واجب باشند نه آنکه فقط استفاده از آن‌ها خوب باشد.
آیا برای بحران کرونا ویروس کسب و کار سلامت دیجیتال راه اندازی کنیم؟
پاسخ به این سوال هم بله است و هم خیر! بله است چون به احتمال زیاد شاهد رشد حوزه سلامت دیجیتال در بلند مدت باشیم و ورود به این حوزه منطقی به نظر می‌رسد. و پاسخ نه چون اصولا راه اندازی کسب و کار در بازارهای نوظهوری مانند سلامت دیجیتال در شرایط عادی با عدم قطعیت بسیاری روبرو است و اکنون در شرایط بحران، این عدم قطعیت بسیار بیشتر نیز شده است.
برای راه اندازی کسب و کار باید نگاه بلند مدت داشت و چون شرایط فعلی در زمان بحران و پس از آن بسیار غیر قابل پیش‌بینی است نمی‌توان با اطمینان در مورد فرصت‌ها و نیازهای آینده نظر داد. این بدان معنا است که ریسک راه اندازی کسب و کار در شرایط فعلی چند برابرِ پیش از این است. از سوی دیگر ریسک حفظ کسب و کارهای فعلی نیز کم نیست. بنابراین با وجود ریسک بالا به نظر می‌رسد برای افرادی که می‌توانند این ریسک را بپذیرند راه اندازی یک کسب و کار سلامت دیجیتال می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
به طور کلی توصیه نمی‌کنیم که کسب و کاری را به صورت اختصاصی برای بحران کرونا راه اندازی نمائید. توصیه ما این است که به دنبال مشکلاتی بگردید که در بحران کرونا دردی عمیق و واقعی برای تعداد قابل توجهی از ذی‌نفعان حوزه سلامت ایجاد کرده است و سعی کنید راهکاری اساسی برای آن ارائه دهید. همچنان مشکلات سطحی و زودگذر شانسی برای نفوذ در بازار نخواهند داشت و حتی احتمالا حداقل جذب مشتری و سرمایه را نیز به دست نمی‌آورند.
یک نکته حائز اهمیت در مورد بحران کرونا این است که یکی از سناریوهای محتمل این است که بحران کرونا تا مدت‌ها کاملا رفع نشود و باید با شرایط جدید با وجود کرونا حداقل تا چند سال وفق پیدا کرد. این یعنی اگر کسب و کاری برای مشکلات واقعی در بحران کرونا راهکاری مناسب ارائه دهد ممکن است فرصت خوبی برای رشد نیز در آینده نزدیک داشته باشد.
آیا کسب و کارهای فعلی سلامت دیجیتال بهتر است چرخشی با توجه به بحران کرونا داشته باشند؟
هر چقدر که در بحران کرونا پیش می‌رویم این سناریو قوت می‌گیرد که جهان پس از کرونا یا جهان با کرونا هیچ شباهتی به دنیای پیش از آن ندارد. برای کسب و کارهای سلامت دیجیتال نیز شرایط متفاوت نیست و رفتار مشتریان می‌تواند با اعتبارسنجی‌های پیشین تفاوت کند و حتی اگر تناسب محصول بازار (Product-Market Fit) داشتند بسیار محتمل است که در شرایط جدید دیگر این تناسب را نداشته باشند.
ما به کسب و کارهای سلامت دیجیتال که محصول خود را وارد بازار کرده‌اند دو توصیه اصلی داریم. اول این که شرایط جدید را مانند ورود به یک بازار جدید ببینید و محصول فعلی خود را برای این بازار جدید به روزرسانی کنید. احتمال زیادی دارد که در این بازار جدید فرصتهای جدیدی در ارتباط با حوزه فعالیت یا محصول خود بیابید. توصیه دوم این است که به راحتی از این فرصتهای جدید نگذرید. حتی موقعیت چرخش (Pivot) برای به دست آوردن این فرصت‌ها را در نظر بگیرید.
فرصت های سلامت دیجیتال پس از بحران کرونا ویروس که نمی‌خواهید از دست بدهید
همانطور که مشخص است بحران کرونا ویروس بیشتر از هر چیز بر رشد کسب و کارهای مشاوره پزشکی از راه دور و مراقبت‌های مجازی و غیر حضوری تاثیر گذاشته است. با نگاهی بر استارتاپ های مشاوره پزشکی از راه دور در بازار ایران و نفوذ در بازار به نظر می‌رسد همچنان فرصت ورود به این بازار برای استارتاپ های جدید نیز وجود دارد. حتی استارتاپ هایی که در زمینه‌های مرتبط از جمله نوبت‌دهی فعالیت داشتند نیز می‌توانند با چرخشی مناسب وارد این بازار شوند. کما اینکه به نظر می‌رسد برخی از این استارتاپ‌ها این استراتژی را پیدا کرده‌اند.
احتمال دارد که بازار مشاوره پزشکی از راه دور با همراهی وزارت بهداشت برای فراهم شدن امکان تجویز از راه دور، ناگهان رشد بسیار زیادی را تجربه کند ولی مشخص نیست که در نهایت این اتفاق چه زمانی در ایران رخ خواهد داد. در مجموع اگر در فکر ورود به بازار تله مدیسن و پزشکی از راه دور هستید اکنون زمان آن است.
یکی دیگر از دسته استارتاپ‌هایی که ممکن است رشد خوبی را تجربه کنند، استارتاپ های پیگیری بیماران و مدیریت مراقبت بیماری هستند. احتمالا فشاری که در بحران کرونا بر سیستم بهداشتی درمانی وارد شد منجر به این می‌شود که راهکارهای کاهش مراجعات و مدیریت بیماری ها از راه دور به خصوص برای بیماری های مزمن مورد استقبال قرار گیرند. احتمالا راهکارهای تخصصی و محدود به یک تخصص یا بیماری که بتوانند واقعا نیازها و دغدغه‌های پزشک و بیمار را رفع کنند بتوانند نفوذ خوبی در بازار داشته باشند. هرچند احتمالا این نیاز به آرامی ایجاد و تقویت می‌شود و بعید است رشد ناگهانی در این دسته داشته باشیم.
استارتاپ های آموزش سلامت و مراقبت های فردی و سبک زندگی سالم با توجه به اینکه در این مدت مردم نیاز به این آموزش‌ها و مراقبت‌ها را بیشتر احساس کردند ممکن است شانس بیشتری از پیش داشته باشند. این دسته استارتاپ‌ها اغلب درآمد و میزان جذب سرمایه کمتری داشتند و همچنان نیز به نظر نمی‌رسد تغییر محسوسی در این شرایط ایجاد شود ولی احتمال جذب مشتری بیشتر، شانس رشد مالی و جذب سرمایه را بیشتر می‌کند. به نظر می‌رسد استارتاپ های این دسته نیز اکنون فرصت مناسب برای راه اندازی و حتی رشد دارند. البته به شرطی که بتوانند نیازهای درست را در این بازار جدید پیدا کنند.
اگر کمی عمیق‌تر و آینده‌نگرتر نگاه کنیم هر استارتاپی که بتواند میزان قابل توجهی از هزینه‌های سلامت مربوط به خدمات جایگزین خود را کاهش دهد در بلندمدت برنده خواهد بود. با هزینه‌های هنگفتی که بحران کرونا بر بدنه اقتصاد جهان گذاشته و خستگی و درماندگی سیستم‌های سلامت کشورها، مهمترین ارزش‌هایی که استارتاپ‌ها باید به دنبال آن باشند تا منجر به کاهش هزینه‌های سیستم سلامت شوند، کاهش مراجعات و بستری، بهبودی زودتر، کاهش عوارض جانبی، پیشگیری موثر از بیماری‌ها و کاهش بار بیماری و از کار افتادگی است.
مهمترین توصیه ما به استارتاپ ها این است که ارزش‌های پیشنهادی خود را برای دستیابی به این موارد تنظیم کنند تا در بلندمدت بتوانند کسب و کارهایی پایدار، بادوام و متحول‌کننده ایجاد کنند. امیدواریم که همانطور که استارتاپ های سلامت دیجیتال در بحران کرونا درخشیدند، سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران سیستم سلامت نیز به جای ایجاد موانع قانونی بیشتر از مشوق‌هایی برای رشد بیشتر و بهتر سلامت دیجیتال بهره ببرند.
منبع: medlean
همچنین بخوانید:
سلامت دیجیتال، چگونه موجب کاهش هزینه‌های نظام سلامت می‌شود؟
8 پیش‌نیاز برای راه اندازی استارتاپ سلامت
معرفی زمینه های کاربردی علم داده در علوم پزشکی و مراقبت های بهداشت و سلامت