در طول تاریخ، همواره شیوع بیماری­های عفونی، از شیوع طاعون در آتن که نخستین بیماری عفونی فراگیر بود  تا کووید 19 که جدیدترین بیماری فراگیر در وسعت جهانی است، خسارت­های جبران ناپذیری بر انسان و حیات اجتماعی و اقتصادی او داشته است. نگاهی به خطر سیر بیماری ­های فراگیر نشان می­ دهد که فاصله شیوع چنین بیماری­ هایی در دهه اخیر نسبت به قبل کوتاه ­تر شده است.

در دوره معاصر در شرایط تهدید ویروس‌های فراگیری مانند کرونا یا حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله، خدمات سلامت الکترونیک، امکان مهم تأمین سلامت عمومی، اعم از پیشگیری، رصد، تشخیص، اولویت‌بندی اقدامات، درمان و پیگیری است. در واقع زمانی که ریسک بیماری به سطح همه مردم نزدیک می‌شود، امکان اتصال مردم به شبکه ارتباطی مشترک(اینترنت)، که امروز نزدیک به ۶۰ میلیون‌نفر جمعیت ایران امکان دسترسی به اینترنت و شبکه‌های ملی و بین‌المللی اجتماعی را دارند، فرصتی مهم برای کاهش توسعه بیماری‌ها و ارائه خدمات بهداشتی و سلامت عمومی و درمان فراگیر از طریق ارائه دانش‌های لازم عمومی و فردی به حساب می‌آید. بر این اساس، مرور اجمالی ظرفیت‌های سلامت الکترونیک در ارائه مراقبت‌های سلامت در زمان شیوع بیماری‌های فراگیر مانند کووید ۱۹ از اهمیت برخوردار است.

سازمان بهداشت جهانی نیز  سلامت الکترونیکی را به عنوان استفاده مقرون ­به ­صرفه و امن از فناوری­ های اطلاعاتی و ارتباطاتی برای پشتیبانی از سلامت و زمینه­ های مرتبط با سلامت تعریف کرده که شامل خدمات مراقبت سلامت، نظارت بر سلامت، ادبیات سلامت، و آموزش، دانش و تحقیق سلامت است.ویژگی­ های سلامت الکترونیکی عبارتند از :

•  کارایی: کارایی یکی از وعده ­های سلامت الکترونیک در حوزه مراقبت است که کاهش هزینه ­ها را به دنبال دارد. یکی از روش­ های کاهش هزینه­ ها، اجتناب از تشخیص تکراری یا غیرضروری یا مداخلات درمانی از طریق امکانات ارتباطی پیشرفته میان مؤسسات خدمات بهداشت و درمان و از طریق درگیری و مشارکت بیمار می ­باشد؛
• بهبود کیفیت مراقبت: افزایش کارایی نه تنها هزینه ­ها را کاهش می ­دهد، بلکه همزمان کیفیت را بهبود می­ بخشد. سلامت الکترونیکی ممکن است کیفیت مراقبت سلامت را برای مثال از طریق امکان­ پذیر کردن مقایسه میان تأمین کنندگان مختلف، درگیر کردن مصرف کنندگان و هدایت بیماران به سوی بهترین تأمین کننده بهبود بخشد؛
• مبتنی بر شواهد بودن: مداخلات سلامت الکترونیک باید مبتنی بر شواهد باشد، به این معنا که اثربخشی و کارایی آن باید از طریق ارزیابی دقیق علمی و با توجه به سابقه مورد، ثابت شود؛
• توانمندسازی مصرف کنندگان خدمات و بیماران: با ایجاد پایگاه ­های دانش پزشکی و پرونده ­های الکترونیکی شخصی در دسترس برای دریافت کنندگان خدمات از طریق اینترنت، سلامت الکترونیک راه­های جدیدی برای پزشکی بیمارمحور ایجاد می­ کند؛
• تعامل پزشک و بیمار: تشویق رابطه جدید میان بیمار و متخصصان سلامت به سمت مشارکت واقعی، جایی که تصمیمات به صورت اشتراکی اتخاذ می­ شود؛
• آموزش پزشکان: آموزش پزشکان از طریق منابع برخط (آموزش مداوم پزشکی) و مصرف کنندگان (آموزش سلامت، اطلاعات پیشگیری برای مصرف کنندگان) اهمیت دارد؛
• تبادل اطلاعات: امکان­ پذیری تبادل و ارتباط اطلاعات به شکل استاندارد میان سازمان­های حوزه مراقبت سلامت؛
• گسترش حوزه خدمات بهداشت و درمان: دامنه مراقبت سلامت، مافوق مرزهای قراردادی است که به این معناست که در سلامت الکترونیکی به مصرف کنندگان این فرصت را می­دهد تا به سهولت خدمت سلامت را به صورت برخط از تأمین کنندگان جهانی دریافت کنند؛
• اخلاقیات: سلامت الکترونیکی شامل اشکال جدیدی از تعامل پزشک و بیمار بوده و چالش­ها و تهدیدهای جدید اخلاقی از قبیل رضایت بیمار، حفظ حریم خصوصی بیمار، محرمانگی اطلاعات مربوط به سلامت بیمار و برابری به همراه دارد؛
• خدمات عادلانه: ارائه عادلانه خدمات سلامت ازجمله اهداف سلامت الکترونیکی است و پیاده­سازی و اجرای آن بر اساس اصل برابری و عدالت اهمیت زیادی دارد.

• سلامت همراه

در حوزه «سلامت الکترونیکی»، کاربرد فناور­ی ­های موبایل، مفهوم «سلامت همراه» را مطرح کرده که با هدف بهبود سلامت عمومی گسترش یافته است. سازمان جهانی بهداشت نیز  سلامت همراه را به عنوان «فعالیت پزشکی و سلامت عمومی که با دستگاه ­های موبایل مانند تلفن ­های همراه، دستگاه ­های کنترل بیمار، دستیار دیجیتال شخصی و دیگر دستگاه ­های بی­سیم پشتیبانی می­ شود»، تعریف کرده­ اند.سلامت همراه، ابزار پشتیبانی کننده و حمایت­گر برای مدیریت و تأمین مراقبت سلامت بوده و مزایای زیادی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
گسترش سیستم سلامت بیمارمحور: سلامت همراه، مراقبت سلامت را به خانه آورده و این ظرفیت را دارد که بخش سلامت را به سمت «غیرمرکزی شدن» و «مراقبت سلامت بیمارمحور» ببرد و لذا «حق خود تعیین کننده بودن» را تشویق می­ کند. درحقیقت سلامت همراه به توانمندسازی افراد کمک می­ کند و به آنها این توانایی را می­ دهد تا به صورت فعالان ه­ای سلامت خود را مدیریت کنند و با راهکارهای کنترل از راه دور و فناوری­ های مسیریابی ماهواره ­ای در دستگاه­ های موبایل و خودارزیابی و خودعیب ­یابی، زندگی مستقلانه­ تری داشته باشند

عدالت در ارائه خدمات سلامت: امروزه تعداد قابل توجهی از مردم، به اطلاعات و خدمات سلامت از طریق تلفن­ های همراه دسترسی دارند. سلامت همراه امکان دسترسی به خدمات و مهارت­ های سلامت و اطلاعات مربوط به حفظ زندگی حتی در دورافتاده­ ترین نقاط کشورهای کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه که دسترسی محدودی به اطلاعات سلامت دارند را فراهم کرده است و در توسعه ارزش­ های همبستگی و برابری نقش مهمی دارد .

ترویج سبک زندگی سالم: یکی از مزایای سلامت همراه، ایجاد دسترسی به خدمات تشویق کننده سلامت است. به عبارت دیگر، سلامت همراه «ایجاد تغییرات مثبت برای انجام رفتارهای سالم» را ترویج می­ کند .

مراقبت سلامت کارآمدتر: سلامت همراه از طریق برنامه ­ریزی بهتر، ارتباطات به­ موقع و کاهش مشاوره­ های غیرضروری و متخصصان آماده­ تر، می­ تواند روش کارآمدتر و مؤثرتری برای ارائه مراقبت سلامت فراهم کند. علاوه بر این، تحلیل­ های بزرگ­داده ­هایی که سلامت همراه تولید می­ کند، می ­تواند به بهبود اثربخشی مراقبت سلامت و پیشگیری از بیماری کمک کند .

افزایش امید به زندگی: ابزارهای خودارزیابی و تشخیص از راه دور سلامت همراه در تشخیص مسائل مربوط به سلامت اهمیت زیادی دارد و داده­ هایی را در اختیار تأمین کنندگان خدمات مراقبت سلامت قرار می­ دهد تا بتوانند به موقع مداخله مؤثری نمایند. چنین رویکردی، ظرفیت بهبود کیفیت زندگی و حتی افزایش امید به زندگی را دارد .

کاهش هزینه ­های سلامت عمومی: نتایج مطالعه سازمان جهانی بهداشت در سال 2011 نشان می­ دهد که سلامت همراه در کشورهای با درآمد بالا برای از میان برداشتن هزینه­ های مراقبت سلامت همراه به پیش می­ رود، اما در کشورهای در حال توسعه، اساسا برای تأمین دسترسی به مراقبت اولیه ارائه می­ شود .

مرحله پیشگیری: در مرحله پیشگیری، سلامت الکترونیک به منظور پیام­ رسانی و  فعالیت­ های آموزشی و اطلاع ­رسانی و آگاهی ­افزایی درخصوص بیماری و نحوه انتشار آن و همچنین نشان دادن و تشویق عادات سالم رفتاری برای جلوگیری از ابتلا به آن استفاده می­ شود. در واقع سلامت الکترونیک با دسترس­ پذیر کردن اطلاعات سلامتی، اثربخشی پیشگیری از بیماری و آموزش امور مرتبط با سلامت عمومی را افزایش می­ دهد و  بهره ­وری سیستم­ های سلامت را از طریق نوآوری­های فناورانه بیشتر می­ کند.در این مرحله، سایت­ ها و اپلیکیشن ­های سلامت الکترونیک برای آموزش و آگاهی­ بخشی مورد استفاده قرار می­ گیرند و  در آنها به­ طور مستقیم اطلاعاتی در مورد شیوه ­های مراقبت و پیشگیری از ابتلا به بیماری و کاهش استرس، روش ­های آزمایش، خودتشخیصی و خوددرمانی و مدیریت بیماری ارائه شود.

مرحله تشخیص: در مرحله تشخیص بیماری، سلامت الکترونیک می ­تواند با معرفی علایم و نشانه­ های ابتلا به بیماری کووید 19، امکان تشخیص از راه دور را فراهم کند کند. همچنین تعامل با متخصصان و پزشکان در تشخیص سریع­تر بیماری و  بهتر شدن کنترل وضعیت بیماری سودمند  است، زیرا عدم تشخیص به ­موقع می­ تواند اثرات جبران ناپذیری داشته باشد. در این مرحله، سلامت الکترونیک از سایت ­ها و اپلیکیشن­ ها برای تعامل بیمار با پزشک و جمع­ آوری داده­ ها در مورد موارد ابتلا به بیماری استفاده می­ کند که داده ­های جمع ­آوری شده می­ تواند مورد استفاده تأمین کنندگان حوزه سلامت عمومی و سیاست­گذاران باشد. همچنین سایت ­ها و اپلیکیشن­ های سلامت الکترونیک می­تواند برای «پایش از راه دور» استفاده شود که  شامل پایش شرایط سلامتی شهروندان می­ باشند.

مرحله تصمیم­ گیری: زمانی که تشخیص صورت گرفت، فرد مبتلا شده و پزشک باید تصمیماتی اتخاذ نمایند و سلامت الکترونیک می­ تواند به روش ­های مختلفی در تصمیم ­گیری سودمند باشد. در این مرحله، سلامت الکترونیک در خصوص مراکز درمانی که بیمار باید به آنها مراجعه کرد و نحوه مراجعه به آنها می­ تواند نقش مهمی داشته باشد.
سایت ­ها و اپلیکیشن ­های سلامت الکترونیک می ­تواند برای کارکنان بخش مراقبت سلامت و پزشکی، مشاوره و اطلاعات لازم و مورد نیاز را فراهم کند و به توانمندسازی آنها فرایند تصمیم ­گیری کمک کند.

مرحله درمان: در طول درمان، فناوری جدید می­ تواند برای مدیریت علایم و وضعیت بیمار و یا برای خودمدیریتی بیمار  و کنترل لحظه­ ای بیمار استفاده شود. در این مرحله در صورت ابتلای خفیف به ویروس کرونا که امکان مراقبت در خانه وجود دارد، سلامت الکترونیک فرصت­ هایی برای خودمراقبتی و خودمدیریتی بیماری، مشارکت بیمار در بهبود سلامت خود، ارائه خدمات شخصی شده، اطمینان از رعایت رژیم دارویی و کاهش هزینه ­های درمان فراهم می­ کند.

مرحله پیگیری: در ادامه، پس از اینکه بیمار درمان شد، فعالیت­ های پیگیری مانند اندازه­ گیری علایم بازگشت مجدد بیماری یا اطمینان از رعایت رژیم دارویی و غذایی باید مورد توجه باشد که سلامت الکترونیک می­ تواند از آن پشتیبانی کند.

دوفضایی شدن پزشکی: ظرفیت­ های سلامت و درمان مجازی

ظرفیت سلامت و پزشکی از راه دور، اهمیت مکان و فاصله را کمرنگ کرده و در بسیار از موارد اساساً اهمیت مکان و فاصله را از بین برده است. لذا علی رغم توانایی­های قدرتمند و فراگیر سلامت و پزشکی جمهوری اسلامی ایران، نیازمند تقویت قدرت سلامت و پزشکی مرتبط با فناوری­ های جدید هستیم. بدیهی است هرگز از پزشکی حضوری، عینی و فیزیکی بی­ نیاز نمی­ شویم اما بسیاری از عرصه ­ها در پیوند با فناوری ­های جدید و بازتعریف مهندسی پزشکی قابلیت نظاممندتر، محاسبه­ ای­ تر و کارآمدتر پیدا خواهد کرد.

اهمیت سلامت و پزشکی دوفضایی در پایش، تشخیص و درمان بیماری­های مزمن، مخاطرات ناشی از حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله و بیماری­های سرایت­بخش مثل همین ویروس جدید کرونا و بیماری کووید 19 روشن و بدیهی است. این ظرفیت امکان مهمی است در جهت تأمین همکاری­ های مردمی ناظر بر خودمراقبتی عمومی، خدمات مهارتی در قالب پرستاری از راه دور، مشاوره از راه دور و درمان فراگیر و همه مقوله­های مرتبط با فضای هوشمند مجازی که یک ضرورت جدی است.

منبع: sccrو iqna

همچنین بخوانید: