ترکیب دو واژه پزشک و کارآفرین (Entrepreneur) شاید در ابتدا کمی متناقض به نظر برسد ولی ما دلایلی داریم که معتقد هستیم امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند افرادی هستیم که هر دو عنوان را با هم داشته باشند. شاید مهمترین دلیلی که پزشک کارآفرین برای بعضی افراد متناقض به نظر می‌رسد برداشت ناکامل از کارآفرینی است. در حالی که اگر تعریف واقعی کارآفرینی را بدانند به احتمال زیاد این تناقض رفع می‌گردد.
اولین کلماتی که بعد از شنیدن اسم کارآفرینی به ذهن ما خطور می‌کند کلماتی است مانند ریسک‌پذیری، عدم اطمینان، دنیای چاله و چوله‌ها و دره‌های خطرناک.
برای همین یک ذهن کارآفرین باید دائما آماده باشد که یک اتفاق ناگهانی، بنیاد چندین سال زحمت او را بر باد دهد و او تنها چند ساعت فرصت داشته باشد که برای نجات کسب‌وکار خود تصمیم بگیرد. در دنیای پزشکی حتی این زمان کوتاه‌تر است. وقتی شما در اتاق عمل هستید یک اتفاق غیر منتظره معادلات پزشکی را بهم می‌زند و شما با اتکا به دانش قبلی و ایده‌های خلاقانه‌ی خود باید مریض را از مرگ نجات دهید.
چرا کارآفرینی در سلامت مهم است؟
تلاش انسان برای حفظ سلامت و بهبود کیفیت زندگی و مدت عمر خود قدمتی چند هزار ساله دارد. در تمام این سال‌ها انسان با تجربه و آزمون و خطا دریافت که چگونه بیماری‌ها را دفع و سلامت خود را بهبود بخشد. برای آنکه این تجربه‌ها و آزمون و خطا کردن‌ها بتوانند قابل اطمینان‌تر و دقیق‌تر باشند روش‌های پژوهشی طراحی شد. در همین راستا نیز پژوهش در علوم پزشکی به شدت گسترش یافت و همه‌گیر شد تا شواهد کافی برای طبابت متنی بر شواهد ایجاد گردد.
پژوهش برای علوم پزشکی جزئی الزامی و غیرقابل انکار است ولی مدل‌های تفکر در پژوهش به تنهایی نمی‌تواند راهکاری برای حل مشکلات حوزه سلامت باشد. بسیاری از راهکارهای امروز به واسطه کشفیاتی است که در طی پژوهش‌های مختلف به آن دست یافته‌ایم ولی به نظر می‌رسد که امروز حلقه گمشده حوزه سلامت تفکری مسئله‌محور است در حالی که غالب پژوهش‌های ما راهکارمحور و برای آزمودن راهکارها بهینه شده‌اند.
کارآفرینی همان جایی است که رویکرد و تفکر مسئله‌محور بهتر از هر جای دیگر توسعه یافته است. خلاف تصور غالب که کارآفرینی را در اصل ایجاد شغل یا ثروت‌آفرینی می‌دانند، کارآفرینی در اصل ایجاد راهکارهای واقعی و نوآورانه برای مشکلات و مسائل اساسی مردم است. در تفکر کارآفرینی می‌گویند که اگر محصول یا خدمت شما یک مشکل واقعی و اساسی از مخاطب یا مشتری را رفع نکند هرگز منجر به یک کسب‌وکار موفق نخواهد شد. در نتیجه کارآفرینی منجر به ایجاد شغل و ثروت‌آفرینی خواهد شد که راهکاری بسیار عالی به مردم ارائه دهد و گرهی از مشکلات ایشان باز کند.
با تفکر کارآفرینی می‌توان برای مشکلات بومی و گاه کوچک که شاید در سیاست‌گذاری‌های کلان و نگاه کل‌نگر خیلی به چشم نیایند یا در استراتژی‌های کلان کم‌اهمیت به نظر برسند را هدف قرار داد. بسیاری از مشکلات کوچک می‌توانند تاثیرات مهم و اساسی در زندگی افراد داشته باشند و با ارائه راهکارهایی که به شکلی موثر این مشکلات را حل کنند می‌توان در کیفیت ارائه خدمات و حتی زندگی افراد تاثیر مهم گذاشت.
در مجموع به نظر می‌رسد که با درک بهتر مشکلات حوزه سلامت به خصوص از دیدگاه مردم و بیماران می‌توان راهکارهایی مناسب و موثر ارائه نمود. ابزارها و روش‌های مناسب برای یافتن مشکلات و ارائه راهکارها را می‌توان در حوزه کارآفرینی یافت. ولی چه کسانی می‌توانند کارآفرینان خوبی در حوزه سلامت باشند؟
چرا نیازمند تربیت کارآفرینان در حوزه سلامت هستیم؟
لازم است متخصصان حوزه سلامت در فعالیت کارآفرینانه نقش داشته باشند
اولین قدم در کارآفرینی شناخت و درک عمیق و کامل از جنبه‌های مختلف یک مشکل است. حال آنکه حوزه سلامت برخلاف بسیاری از حوزهها و صنایع دیگر پیچیدگی بسیار زیادی دارد. این پیچیدگی از عوامل مختلفی ناشی می‌شود که از آن جمله می‌توان به فوق تخصصی بودن رشته‌های علوم پزشکی، وجود ذی‌نفعان بسیار، قوانین و مقررات فراوان و حساسیت سلامت انسان‌ها اشاره کرد. به هر حال این پیچیدگی باعث می‌شود که اگر فردی سابقه و دانشی در حوزه سلامت نداشته باشد و بخواهد با این حوزه آشنایی کلی در یکی از زمینه‌های تخصصی پیدا کند نیاز به مطالعه و تجربه کردن چندین ساله باشد.
در نتیجه بسیار سخت است که فردی بدون پیش‌زمینه سلامت بتواند به راحتی و در مدت کوتاه و البته به تنهایی فعالیت کارآفرینانه موثری در سلامت داشته باشد. به همین دلیل حضور افرادی که سابقه فعالیت در حوزه سلامت دارند برای پیشبرد فعالیت کارآفرینانه بسیار لازم و حیاتی است.
در بین متخصصان حوزه سلامت و پرسنل بهداشتی درمانی، پزشکان می‌توانند نقشی کلیدی و پررنگ‌تر داشته باشند. در بسیاری از سیستم‌های سلامت از جمله ایران، پزشکان به عنوان رهبر تیم بهداشت و درمان فعالیت می‌کنند و تقریبا اکثر فعالیت‌هایی که در سیستم سلامت اتفاق می‌افتد به شکل مستقیم یا غیرمستقیم به پزشکان ارتباط پیدا می‌کند. از سوی دیگر پزشکان در نقش بالینی خود ارتباط مستقیم و عمیقی با بیماران دارند و مشکلات و مسائل ایشان را می‌توانند به خوبی درک کنند.
کارآفرینی دانشی است که باید آموخته شود
ولی در این بین یک مشکل اساسی وجود دارد. تجربه نشان داده که اگر متخصصان حوزه سلامت یا پزشکان در حوزه تخصصی خود به دنبال مشکلات بگردند معمولا مشکلاتی را می‌یابند که نمی‌توان راهکاری کارآفرینانه یا کسب‌وکاری برای آن ارائه داد. در حقیقت اغلب مشکلاتی که توسط ایشان ارائه می‌گردد یا راهکاری حاکمیتی دارد یا آنقدر جامع است که ارائه راهکار برای آن منابعی در حد یک وزارت بهداشت می‌طلبد.
به نظر می‌رسد برای آنکه بتوان مشکلات و مسائلی مناسب برای کارآفرینی یافت لازم است که حداقلی از دانش کارآفرینی و یا نگاه و درک آن را آموخت. هر چند برخی افراد هستند که تجربیات قبلی ایشان یا ویژگی‌های شخصتی‌شان کمک می‌کند که بتوانند تفکر کارآفرینانه مناسبی داشته باشند. اما برای اغلب افراد لازم است که این نوع تفکر و دانش به آنها آموزش داده شود. علاوه بر این چون توانمندی کارآفرینی یک مهارت است، نیازمند کسب تجربه و تمرین است و آموزش تئوری آن بدون شک نمی‌تواند نتیجه‌بخش باشد.
با این حال هرچند می‌توان کارآفرینی را آموزش داد ولی آیا همه می‌توانند کارآفرین شوند؟ پر واضح است که جواب این سوال منفی است. همه نمی‌توانند و نباید کارآفرین شوند. فضای کارآفرینی افرادی را می‌طلبد که ریسک‌پذیر باشند و بتوانند فضای عدم قطعیت حاکم بر کارآفرینی را تحمل کنند. اگر کسی به دنبال ثبات در کار و شغل خود باشد کارآفرینی محیط مناسبی برای وی نیست. مشخصه‌های دیگری از جمله عمل‌گرایی، پرسشگری و پشتکار نیز هستند که کارآفرینان باید داشته باشند.
آیا کارآفرینی برای پزشکان مناسب است؟
می‌دانیم که هر کسی نمی‌توانند کارآفرین شود و کارآفرینان مشخصه‌ها و خصوصیاتی دارند که ایشان را برای اینکار مناسب می‌کند. ولی ما معتقد هستیم که بسیاری از پزشکان زمینه این را که کارآفرینان خوبی شوند دارند و با پرورش توانمندی‌های لازم می‌توانند کارآفرینان قابلی شوند. و البته در حوزه سلامت نیز نیاز به تعداد قابل قبولی از پزشکان کارآفرین است تا بتوانند راهکارهای نوآورانه را توسعه دهند. در ادامه برخی از مشخصه‌های پزشکان و کارآفرینان را با هم مقایسه کرده‌ایم و به ده مورد مشترک زیر رسیده‌ایم.
۱.فرآیند تصمیم‌گیری و یادگیری پزشک و کارآفرین
پزشکان در روند تصمیم‌گیری بالینی نیازمند ساخت فرضیه، آزمودن فرضیه و یادگیری از آن هستند. این همان فرآیندی است که به تازگی در تئوری نوپای ناب (Lean Startup) برای استارتاپ‌ها توصیه شده است و پزشکان و طبیبان صدها سال است از آن استفاده می‌کنند.
۲. تحقیق و آزمون نتایج کار پزشک و کارآفرین
فارغ از فعالیت‌های پژوهشی رسمی، پزشکان هر روز در حال تحقیق و آزمودن نتایج کار خود و به چالش کشیدن درمان‌های خود هستند. کارآفرینان نیز چنین رویکردی را خط مشی خود می‌دانند و هر روز تلاش می‌کنند تا نتیجه کار خود را مرور و آن را بهبود بخشند.
۳. عدم قطعیت در کار پزشکی و کارآفرینی
هرچند علم پزشکی بسیار پیشرفت کرده ولی تقریبا در هیچ موردی نمی‌توان با قطعیت نظر داد و پزشکان می‌آموزند که بتوانند با وجود این شرایط عدم قطعیت کار خود را انجام دهند. این وضعیت عدم قطعیت بر کسب‌وکارها به ویژه استارتاپ‌ها نیز حاکم است و کارآفرینان می‌دانند که باید چگونه در این شرایط کار خود را پیش ببرند.
۴. عمل‌گرایی در کار پزشک و کارآفرین
پزشکان برای درمان بیماران خود باید هر چه زودتر وارد عمل شوند و می‌دانند که نباید در تشخیص و درمان تعلل کنند. کارآفرینان نیز این موضوع را می‌دانند که نباید برای پیاده‌سازی راهکار خود دست دست کنند و باید به سرعت وارد عمل شوند. حال این وارد عمل شدن می تواند اعتبارسنجی ایده یا ساخت محصول اولیه باشد.
۵. اهمیت شناخت الگوها توسط پزشک و کارآفرین
در طبابت کردن شناخت الگوها بسیار مهم است و پزشکان برای انجام فعالیت‌های خود نیازمند شناخت خوب و تشخیص الگوها هستند. کارآفرینان نیز برای آنکه بتوانند تصمیم بگیرند باید الگوها را بیابند، آنها را بشناسند و در تصمیم‌گیری از آنها بهره ببرند.
۶. لزوم مشاهده‌گری و پرسشگری در کار پزشک و کارآفرین
پزشکان در حرفه خود می‌آموزند که چگونه مشاهده کنند، شرح حال بگیرند، معاینه کنند و پاسخ‌هایی که به دست آورده‌اند را به شکلی منطقی در کنار هم قرار دهند. کارآفرینان نیز باید برای یافتن مشکلات و مسائل حل نشده مردم توانایی مشاهده و پرسشگری بالایی داشته باشند.
۷. ارزیابی مزایا و معایب تصمیم در کار پزشک و کارآفرین
پزشکان باید بتوانند مزایا و معایب هر کدام از تصمیمات خود برای بیماران را در نظر بگیرند و اقداماتی که به نفع ایشان باشد را انجام دهند. اگر اقدامی نفعی برای بیمار نداشته باشد پزشک نیز آن را انجام نمی‌دهد. کارآفرینان نیز در کار خود به همین شکل تصمیم می‌گیرند. اگر اقدامی نفعی برای کسب‌وکارشان نداشته باشد آن را انجام نمی‌دهند.
۸. نیاز به سرسختی و پشتکار زیاد در کار پزشک و کارآفرین
پزشکان از همان دوران تحصیل خود نیازمند مطالعه، یادگیری و کشیک‌های سخت و طاقت‌فرسا هستند. کارآفرینان نیز برای آنکه بتوانند مهارت‌ها، توانایی‌ها و همچنین به ثمر رسیدن ایده خود را ببینید نیازمند سال‌ها تلاش بسیار هستند.
۹. روحیه یادگیری مداوم در پزشک و کارآفرین
علم پزشکی مدام در حال به روز شدن است و پزشکان برای آنکه بتوانند بهترین راهکارهای تشخیصی و درمانی را به بیماران خود ارائه دهند باید همواره در حال یادگیری باشند. کارآفرینان نیز باید به نیازهای مشتریان که آن هم مدام در حال تغییر است پاسخ دهند و از بازار بیاموزند و دائم در حال یادگیری باشند.
۱۰. شجاعت برای گرفتن تصمیمات سخت توسط پزشک و کارآفرین
پزشکان غالبا در شرایطی قرار می‌گیرند که باید تصمیماتی سخت و گاه حیاتی برای بیماران خود بگیرند. هر تصمیم کارآفرین نیز می‌تواند تبعاتی جبران‌ناپذیر داشته باشد. هر دو آنها سعی می‌کنند بهترین تصمیم را بگیرند ولی در بسیاری از مواقع گرفتن این تصمیم کاری بسیار سخت و دشوار است.
فرصت‌های کارآفرینی برای پزشکان چیست؟
بازار سلامت مملو از فرصت‌هایی برای کارآفرینی است. توجه به این نکته لازم است که ما نمی‌توانیم بدون آنکه اطلاعی از راهکارهای محتمل داشته باشیم، مشکلات و مسائلی قابل حل بیابیم. بنابراین لازم است که همزمان با جستجوی مشکل به راهکارها و بازار آن نیز فکر کنیم. هدف نهایی در هر کارآفرینی، راه‌اندازی کسب‌وکاری است که بتواند آن راهکار را تبدیل به محصول یا خدمتی پایدار و مقیاس‌پذیر نماید.
سلامت دیجیتال فرصتی ناب برای پزشک کارآفرین شدن
بازار حوزه سلامت را می‌توان به سه دسته اصلی دارو، تجهیزات و خدمات تقسیم‌بندی کرد. هر کدام از این بازارها ویژگی‌ها و چالش‌های خود را دارند و برای کارآفرینی در آنها باید اطلاعات کافی پیدا کرد. در این بین حوزه نوظهور سلامت دیجیتال (Digital Health) در دل هر کدام از این بازارها به وجود آمده که فرصت مناسب کارآفرینی به خصوص برای پزشکان و متخصصان سلامت را فراهم آورده.
سلامت دیجیتال به زبان ساده استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال در حوزه سلامت است. علاوه بر اینکه بازار سلامت دیجیتال در حال رشد است و فرصت‌های دست نخورده زیادی در آن وجود دارد، راهکارهای سلامت دیجیتال می‌تواند در مدت و با هزینه کمتری نسبت به راهکارهای سایر حوزهها، پیاده‌سازی شوند و به بهره‌برداری برسند. هر چند نوظهور بودن این حوزه خود چالش‌هایی را ایجاد می‌کند ولی اگر به دنبال راهکارهایی تاثیرگذار و کسب‌وکارهایی بادوام در حوزه سلامت بگردیم، یکی از اولین پیشنهادها از میان راهکارهای سلامت دیجیتال خواهد بود.
شاید مهمترین چالش پزشکان کارآفرین برای ورود به حوزه سلامت دیجیتال، عدم شناخت کافی از این فضا و راهکارهای آن باشد. همانطور که پیشتر نیز ذکر شد عدم آشنایی با حوزه‌ای مانند سلامت دیجیتال و ابزارهای آن باعث می‌شود که نتوانیم مشکلات مناسب را که می‌توان برای آنها راهکارهایی کاربردی ارائه داد ببینیم. به همین جهت برای شناخت و یافتن فرصت‌های بازار سلامت دیجیتال یکی از اقدامات پزشکان و متخصصان سلامت آشنایی کلی و پایه‌ای با این حوزه است.
کارآفرینی از طریق استارتاپ‌های سلامت
استارتاپ‌ها (Startup) در واقع کسب‌وکارهای چابکی هستند که به دلیل شرایط عدم قطعیتِ راهکارهای نوآورانه، ریسک بالایی دارند. بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها، ایده‌های نوآورانه‌ای را که هیچ‌کس اطمینان ندارد که آیا بازار از آن استقبال خواهد کرد یا نه آغاز می‌کنند و با روش‌ها و فرآیند‌هایی که برای کاهش ریسک در این شرایط عدم قطعیت طراحی شده است تلاش می‌کنند تا به محصول یا خدمتی متناسب با بازار و در بسیاری از موارد مقیاس‌پذیر (scalable) برسند.
استارتاپ‌ها دقیقا مدلی از تفکر کارآفرینی را دارند که بر مسائل و مشکلات مشتری یا مخاطب تمرکز دارد. هر چند واژه استارتاپ در ابتدا با رشد کسب‌وکارهای حوزه تکنولوژی اطلاعات شکل گرفت ولی امروز در همه زمینه‌ها شاهد کسب‌وکارهایی هستیم که حتی بدون آنکه بهره زیادی از تکنولوژی‌های روز ببرند از مدل‌ها و روش‌های استارتاپی استفاده می‌کنند. هرچند همچنان بین اینکه به چه کسب‌وکاری در چه مرحله‌ای استارتاپ اطلاق شود اختلاف نظر هست.
در چند سال اخیر تعداد استارتاپ‌های حوزه سلامت در بازارهای مختلف رشد روزافزونی داشته است. مانند سایر صنایع این استارتاپ‌ها محدود به تکنولوژی‌های روز نیستند و شاهد استارتاپ‌هایی در حوزه‌هایی مانند دارو، بیوتکنولوژی و تجهیزات نیز هستیم. هرچند غالب استارتاپ‌ها از تکنولوژی‌های دیجیتال و به روز برای ارائه راهکارهای خود بهره می‌برند.
توجه به این نکته لازم است که استارتاپ‌ها شاید مدل‌ها و روش‌های خاص خود را داشته باشند ولی آنها نیز کسب‌وکارهایی هستند که قوانین و شرایط سایر کسب‌وکارها نیز بر آنها حاکم است. لذا مانند سایر کسب‌وکارها باید به مشکلات اساسی و مهم مشتریان خود بپردازند.
فرصت راه‌اندازی استارتاپ‌های سلامت برای پزشک کارآفرین
پزشکان و البته سایر متخصصان سلامت نیز می‌توانند خود اقدام به بنیان‌گذاری استارتاپ‌های سلامت نمایند. هرچند همیشه برای راه‌اندازی یک استارتاپ نیاز به تیمی از هم‌بنیان‌گذاران (Co-Founders) است. هم‌بنیان‌گذاران یک استارتاپ باید بتوانند در حوزه‌های مختلفی که برای آن کسب‌وکار نیاز است تخصص داشته باشند. یعنی علاوه بر متخصص حوزه سلامت که به عنوان فرد آگاه و مطلع در مورد مشکل و تا حدودی بازار فعالیت می‌کند، باید تخصص‌های مربوط به توسعه کسب‌وکار، تولید محصول یا توسعه خدمت و همچنین بازاریابی در همان مراحل اولیه در میان هم‌بنیان‌گذاران وجود داشته باشد.
حضور به عنوان یکی از بنیان‌گذاران استارتاپ برای پزشکان یا متخصصان سلامت که فعالیت حرفه‌ای در رشته خود دارند می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. باید دقت داشت که به عنوان یک قانون کلی راه‌اندازی استارتاپ نیازمند حضور تمام‌وقت بنیان‌گذاران است ولی ممکن است در شرایطی متخصص حوزه سلامت بتواند همزمان شغل حرفه‌ای خود را نیز ادامه دهد. پزشکان کارآفرین متعددی وجود دارند که ضمن حفظ شغل حرفه‌ای خود به عنوان بنیان‌گذار استارتاپ‌ها نیز فعالیت می‌کنند و حتی برخی از ایشان کارآفرینان سریالی هستند که چندین استارتاپ را راه‌اندازی کرده‌اند.
پزشک کارآفرین در نقش مشاوران استارتاپ‌ها
یکی دیگر از نقش‌هایی که پزشکان در استارتاپ‌ها می‌توانند داشته باشند به عنوان مشاور است. هر چند همانطور که ذکر شد اگر پزشکان تفکر و دیدگاه کارآفرینی نداشته باشند نمی‌توانند درک صحیحی از مشکلات و راهکارها پیدا کنند و در این صورت به عنوان مشاور نیز نمی‌توانند سودمند باشند.
شاید برای مشاوره نیاز نباشد که پزشکان توانمندی‌های کارآفرینی را تجربه و تمرین کرده باشند ولی بدون شک لازم است که آشنایی حداقلی با مفاهیم، رویکرد‌ها و طرز فکر آن داشته باشند. وگرنه نقش پزشک مشاور استارتاپ که خود دیدگاه‌های کارآفرینی ندارد بیشتر در جایگاه یک مشتری، ذینفع یا مطلع در سیستم سلامت خواهد بود و نمی‌تواند راهنمایی مناسبی به استارتاپ ارائه دهد. البته اگر از راهنمایی‌های اشتباهی که به واسطه عدم آگاهی و با توجه به تصورات غلط از فضای کارآفرینی ممکن است ارائه دهد بگذریم. راهنمایی‌هایی که می‌تواند به آسانی منجر به شکست یک استارتاپ خوب شود.
چگونه یک پزشک و کارآفرین شویم؟
همان طور که ما برای پزشک شدن نیاز به کسب دانش و تجربه داریم، کارآفرین نیز به همین شکل نیاز به دانش و تجربه دارد. منابع مختلف داخلی و خارجی برای یادگیری مباحث کارآفرینی وجود دارد. ما در مدلین مگ به مرور مراکز، منابع و برنامه‌های قابل اعتمادی که می‌توانید از طریق آنها دانش و تمرین لازم برای کارآفرینی در حوزه سلامت را کسب کنید معرفی خواهیم کرد. همچنین ما در مجموعه مدلین از دادن مشاوره به پزشکان علاقمند به کارآفرینی استقبال می‌کنیم.
اما مهمترین نکته در مورد کارآفرینی آن است که تا زمانی که تجربه نکنید نمی‌توانید مطمئن شوید که می‌خواهید وارد این عرصه شوید یا نه و تا وارد این عرصه نشوید نمی‌توانید واقعا طعم شیرین کارآفرینی به خصوص در حوزه سلامت را تجربه کنید. بنابراین ما پیشنهاد می‌کنیم ضمن افزایش دانش و استفاده از مشاوران، برای کسب تجربه کارآفرینی وقت را از دست ندهید.
این مقاله را با نمونه‌هایی از استارتاپ‌هایی که پزشکان راه‌اندازی نموده‌اند به پایان می‌بریم ولی در آینده منابع بیشتر برای یادگیری کارآفرینی و راه‌اندازی استارتاپ‌های سلامت دیجیتال را معرفی خواهیم کرد.
منبع: medlean
همچنین بخوانید:
پزشک کارآفرین؛ چرا پزشکان باید شروع به کارآفرینی کنند؟
قدرت دارک مهمترین روند تکنولوژی سلامت دیجیتال
آشنایی با موارد ضروری پلت فرم تله ویزیت