روندهای غیر تکنولوژی که پیشران تحول سلامت دیجیتال هستند...

دلایل بسیاری وجود دارد که پیش‌بینی می‌شود در آینده‌ای نزدیک، تحول سلامت دیجیتال، ساختار سیستم سلامت جهانی را تغییر اساسی خواهد داد. مهم‌ترین این دلایل، تفاوت میان خدمات بیماری‌محور سیستم‌های سلامت و نیازهای سلامت و تندرستی‌محور مردم و جامعه است. شاید از دیدگاه تکنولوژی این تحول با ایجاد زیرساخت، ارتباطات، پروتکل‌ها و پلتفرم‌ها به وقوع بپیوندد، اما از دیدگاه ذینفعان سلامت موضوع بسیار پیچیده‌تر است.

تحول سلامت دیجیتال باید لایه لایه سیستم سلامتی را که در طول چند قرن براساس مبارزه با بیماری‌ها طراحی شده است، واکاوی و اکوسیستم سلامت دیجیتال فردمحور متمرکز بر سلامت و تندرستی را جایگزین نماید. در این مقاله برخی از مهم‌ترین ابعاد تحول سلامت دیجیتال را که در شکل دادن آینده سلامت بسیار بااهمیت هستند و می‌توان آن‌ها را روندهای (Trends) غیر تکنولوژی سلامت دیجیتال دانست، عنوان و تعریف کرده‌ایم.

فاصله بزرگ خدمات و نیاز در حوزه سلامت

امروزه حوزه سلامت در تقاطع سرنوشت‌سازی قرار گرفته است. هزینه‌های خدمات بهداشتی درمانی به شکل افسارگسیخته‌ای درحال رشد است. این رشد هزینه‌های سلامت، نسبت به رشد تولید ناخالص داخلی کشورها بسیار کمتر است و افزایش بودجه‌های سلامت را دچار مشکل می‌کند. چالش‌های سلامت جهانی محدود به هزینه‌ها نیست و مسائلی مانند افزایش سن جوامع و به تبع آن افزایش بیماری‌های مزمن و درخواست خدمات نیز مشکلات را دوچندان می‌کنند.

در حالی که سیستم‌های سلامت در تمام کشورهای جهان در حال دست و پنجه نرم کردن با چالش‌هایی همچون افزایش نیاز به مراقبت‌ها به‌ویژه مراقبت‌های طولانی‌مدت بیماری‌های مزمن یا تامین مالی هزینه‌های گزاف سلامت هستند، مردم و جامعه انتظار دارند که سیستم سلامت بتواند مراقبتی منحصر به فرد و شخصی‌سازی شده و متمرکز بر حفظ سلامت و تندرستی به ایشان ارائه دهد.

این مطلب براساس مطالعات انجام شده در کشورهای دیگر به دست آمده است و شاید نتوانیم این موضوع را دقیقا به کشور ایران نیز تعمیم دهیم، اما شکی نیست که فاصله‌ی بزرگی میان خدمات سیستم سلامت و انتظارات جامعه وجود دارد. این امر را می‌توان در اعتراض مردم به جامعه پزشکی و پرسنل بهداشتی درمانی یا رفتارهایی خارج از الگوی تعریف شده مانند بی‌توجهی به نظام ارجاع، مشاهده نمود. تمامی این موارد و نمونه‌‌های بسیار دیگر نشان می‌دهند که سیستم‌های سلامت در برطرف نمودن نیاز‌های واقعی مردم دیگر توانایی کافی را ندارند.

خدمات گیرندگان توانمند

در بیشتر حوزه‌ها تحولات از نیازها به‌وجود می‌آیند. با ظهور تکنولوژی سلامت دیجیتال، به مرور نیازهایی میان مردم و جامعه پدید آمد اما ساختار سنتی سیستم سلامت توانایی پاسخگویی به آن‌ها را نداشته و به‌نظر می‌رسد که ندارد؛ این موضوع روز به روز بیشتر می‌شود و فاصله میان خدمات و نیازها عمیق‌تر می‌گردد. دو اصلی که باعث ایجاد این فاصله میان سیستم سلامت و خدمات‌گیرندگانی که به واسطه‌ی تکنولوژی دیجیتال توانمند شده‌اند، به شرح زیر است:

1. سیستم‌های سلامت بر مبارزه، مدیریت و کنترل بیماری‌ها متمرکز هستند در حالی‌که نیازهای مردم و جوامع امروزی به سمت سلامت فردی و شخصی‌سازی‌ شده و دستیابی به تندرستی متمایل شده است.
2. در حالی‌که مردم به استفاده از ابزارهای دیجیتال عادت می‌کنند، راهکارها و ابزارهای سلامت دیجیتال که در دسترس عموم قرار دارند بیشتر اوقات هیچ ارتباطی با اجزای سیستم سلامت ندارند یا بین بخشی نیستند. درواقع سلامت دیجیتال ساختاری کاملا مجزا و جداگانه‌ از سیستم سلامت سنتی شده است و این دو سیستم به صورت جدا از هم فعالیت می‌کنند.

متاسفانه سیستم سلامت در این سال‌ها برخلاف پیشرفت‌های شگرف به خصوص در درمان بیماری‌ها، نتوانسته با نیازهای روز انسان‌ همگام شود ولی دیر یا زود این اتفاق رخ می‌دهد و سیستم سلامت به ناچار خود را با این نیازها تطبیق خواهد داد. آنچه بیش از هر چیز پیشران و محور اصلی این تحول سلامت خواهد بود، تکنولوژی‌های دیجیتال در حوزه سلامت یا همان تکنولوژی سلامت دیجیتال است.

تصویری از آینده تحول سلامت دیجیتال

در میان تعاریف، چشم‌اندازها و اهداف مختلفی که از سلامت دیجیتال ارائه شده است، می‌توان تصویری از آینده تحول سلامت دیجیتال را یافت؛ این تصویر ترکیبی از سه چشم‌انداز و هدف اصلی است که امید است از راه تکنولوژی‌های دیجیتال بتوان به آن‌ها دست یافت.

۱. دستیابی به سیستم سلامت جهانی پایدار

زیرساخت‌های سلامت دیجیتال می‌توانند با بهینه‌سازی ارائه خدمات، دسترسی به خدمات باکیفیت و بهترین خروجی‌ها را برای افراد در هرمکانی فراهم آورند. همچنین این سیستم‌ها با پایش نتیجه خدمات و پیش‌بینی ریسک می‌توانند میزان ارائه خدمات را به‌منظور حفظ سلامتی و تندرستی جمعیت مدیریت نمایند. بنابراین در نتیجه‌ی اتوماسیون خدمات سلامت در فضای سلامت دیجیتال و تمرکز بر حفظ سلامت و تندرستی جمعیت، بهترین راهکار سیستم‌های سلامت برای دستیابی به سیستم‌هایی پایدار از لحاظ اقتصادی و نیروی انسانی، استفاده از تکنولوژی‌های سلامت دیجیتال است.

۲. ایجاد سیستمی فعال برای حفظ سلامت و تندرستی

تکنولوژی‌های سلامت دیجیتال فضایی را ایجاد می‌کنند که مردم و جامعه مسئولیت سلامت خود را بپذیرند و فعالانه برای حفظ سلامت خود تلاش نمایند. این فضا با استفاده از ابزارهای سنجش سلامت شخصی و همراه و جریان اطلاعات و تحلیل داده‌های به‌دست آمده از سبک زندگی و وضعیت سلامت افراد، پیشران این سیستم‌ها خواهد بود. با برقراری ارتباط مناسب با تیم‌های مراقبت بهداشتی درمانی و تبادل اطلاعات با آن‌ها در هر مکان جایی و هر زمانی امکان ارائه خدمات سلامت و تندرستی فراهم می‌آید.

۳. تجهیز سیستم سلامت به مدل یادگیری پربازده

امکان دسترسی به داده‌ها و اطلاعات در محیطی امن با حفظ حریم شخصی برای تمامی ذینفعان سلامت همچون بیماران، پرسنل بهداشتی درمانی یا سیاستگذاران، ارمغان تکنولوژی‌های سلامت دیجیتال است. دسترسی آنی به اطلاعات و شفافیت و قابل ردیابی بودن آن‌ها، امکان ارائه‌ی خدمات براساس شواهدی بسیار واقعی و دقیق را فراهم می‌آورد. از این راه می‌توان مسیر مراقبت هر فرد را به تناسب شرایط و وضعیت شخصی وی بسیار منحصر به فرد طراحی نمود و بازده خدمات سلامت را به بیشترین میزان رساند. این مدل یادگیری از داده‌ها، چگونگی تصمیم‌گیری در حوزه‌ی سلامت را متحول خواهد نمود.

ابعاد نوظهور تحول سلامت دیجیتال

تکنولوژی‌های سلامت دیجیتال ابعاد جدیدی را به حوزه سلامت می‌افزایند که پیش از آن امکان دستیابی به آن‌ها وجود نداشت. این تاثیرات دگرگون‌کننده تا عمق سیستم سلامت پیش‌ خواهند رفت و ساختار و مدل‌های حوزه سلامت کنونی را به‌طور کامل تغییر خواهند داد. برخی از ابعاد این تحول سلامت دیجیتال را در ادامه توضیح داده‌ایم:

سلامت فردمحور

سلامت فردمحور یا Person-enabled health در واقع سیستم سلامتی است که تمرکز خود را بر رفع نیازها و دستیابی به ارزش‌ها و اهداف سلامتی شخصی افراد قرار داده است. این سیستم اهمیت ارتباط میان مردم و تیم بهداشت و درمان را درک می‌کند و این ارتباط را براساس نیاز افراد برقرار می‌نماید. همچنین شرایط و امکانات لازم به ویژه ابزارهای سلامت دیجیتال برای خود مراقبتی را با توجه به شرایط زندگی هر فرد فراهم می‌کند و خدمات و مراقبت‌های سلامت را پیرامون نیازها و انتخاب‌های شخصی شکل می‌دهد.بعد سلامت فردمحور تحول سلامت دیجیتال، خود شامل سه زیر شاخه می‌شود که شامل موارد زیر است:

1. ارائه خدمات شخصی‌سازی شده (Personalized Care Delivery): در اینجا مردم تصمیم‌گیرنده‌ی اصلی برای مدیریت سلامت و تندرستی خود هستند و از ابزارهایی به انتخاب خود برای این امر بهره می‌برند.
2. مدیریت ریسک فعالانه (Proactive Risk Management): سیستم بر شناسایی فعالانه ریسک‌های سلامت و تندرستی تمرکز دارد و در نتیجه مردم و مراقبان بهداشت و درمان با توجه به این ریسک‌ها، فعالانه برای کاهش ریسک و دستیابی به اهداف سلامت تلاش می‌کنند.
3. پیش‌بینی سلامت جمعیت (Predictive Population Health): سیستم سلامت با استفاده از داده‌های کلان دردسترس و ابزارهای توانمند تحلیل آن‌ها، وضعیت سلامت و ریسک‌های جمعیتی را شناسایی و به منظور کاهش ریسک بخش‌های جمعیتی، با تمرکز بر حفظ سلامت و تندرستی استراتژی‌هایی را پیاده‌سازی می‌کند.

تحلیل‌های پیشگویانه

تحلیل پیشگویانه یا Predictive Analytics تبدیل داده به دانش و اطلاعات به روز از واقعیت است که امکان تصمیم‌گیری را به افراد، تیم‌های بهداشت و درمان و رهبران سیستم سلامت می‌دهد. این بعد تحول سلامت، داده‌های سیستم سلامت را گردآوری می‌کند تا در سطوح مختلف برای تصمیم‌گیری قابل استفاده و کاربردی شوند. در اینجا نیز تمرکز بر حفظ سلامت و تندرستی با بهره‌گیری از داده‌ها برای ارائه‌ی خدمات شخصی‌سازی، پیش‌بینی ریسک، افزایش بازده و پیشگیری فعالانه است.بعد تحلیل‌های پیشگویانه تحول سلامت دیجیتال سه زیر شاخه اصلی دارد که شامل موارد زیر است:

1. تحلیل‌های شخصی (Personalized Analytics): داده‌های مختلفی مانند سبک زندگی، رخدادهای روزمره، وضعیت زندگی اجتماعی، اطلاعات زیستی و ژنتیکی که بسیاری از آن‌ها با استفاده از ابزارهای دیجیتال جمع‌آوری می‌شوند، وجود دارد. تحلیل این داده‌ها به افراد و مراقبان بهداشتی درمانی ایشان کمک می‌کند تا برای دستیابی به اهداف سلامت و تندرستی تصمیم‌گیری نمایند.
2. تحلیل‌های پیشگویانه (Predictive Analytics): در طول مدت مراقبت از هر فرد بیمار وضعیت وی مورد پایش قرار می‌گیرد و با تحلیل این داده‌ها، راهکارهایی که بهترین نتایج را برای شرایط منحصر به فرد هرشخص دارند، شناسایی می‌شود. تحلیل پیشگویانه همچنین برنامه‌های در سطح جامعه را ارزیابی می‌کند و تهدیدهای بالقوه و نتایج ضعیف را تشخیص می‌دهد تا استراتژی‌های بهتری برای آن‌ها پیاده گردد.
3. تحلیل‌های عملیاتی (Operational Analytics): دسترسی به داده‌ها برای پایش عملکرد سیستم سلامت از جمله در زمینه‌ی بازده، بهره‌وری، روند کار، ایمنی، کیفیت، ظرفیت و پایداری نیروی کار، برون‌داد منابع و لجستیک، منابع مالی و رخدادهای ناخواسته صورت می‌گیرد. از ابزارها و داشبوردهای دیجیتال برای پایش وضعیت عملیاتی و تصمیم‌گیری براساس آن استفاده می‌شود.

حاکمیت و نیروی کار

حاکمیت و نیروی کار یا Governance and Workforce به‌عنوان رهبری و نظارت بر سیستم‌های سلامت دیجیتال از راه قوانین و فضای نظارتی سیستم سلامت برای حفاظت از حریم شخصی، امنیت، تولیت و مسئولیت تعریف می‌شود. اولویت حاکمیت در فضای تحول سلامت دیجیتال، نیروی کار بهره‌ور و پایدار است که برای ارائه خدمات سلامت دیجیتالی شده آمادگی دارد. اکوسیستم سلامت دیجیتال پربازده و پایدار در آینده نیازمند ساختار حاکمیتی یگانه است تا مدیریت این تغییرات را به سمت سیستم سلامت نوین پیش برد. فضای همین ساختار حاکمیتی نیز باید با بهره‌گیری از اطلاعات بدست آمده از تحلیل داده‌ها، استراتژی‌ها و ساختارهای تولیت، تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری را پایش و هدایت نماید.برای بعد حاکمیت و نیروی کار تحول سلامت دیجیتال، چهار زیرشاخه شامل موارد زیر را می‌توان درنظر گرفت:

1. تولیت داده (Data Stewardship): مفهومی است که فرآیند‌هایی را که داده در آن‌ها به صورت امن، مدیریت و جمع‌آوری می‌شود و در دسترس قرار می‌گیرد، تعریف می‌کند. در اینجا باید رهبری، فرهنگ، چشم‌انداز و اهدافی برای حمایت از تحول دیجیتالی سلامت وجود داشته باشد تا ساختارها و فرآیند‌های لازم تعریف گردد.
2. سیاست‌ها و فرآیند‌های تصمیم‌گیری (Policy and Decision-Making Processes): تحول سلامت دیجیتال باید شامل استراتژی سلامت دیجیتال مبتنی بر شواهد، همراستایی فرآیند‌های دیجیتال، مشوق‌های سیستم سلامت مبتنی بر ارزش و ساختارهای متمرکز بر برون‌داد باشد. ساختارهای سیاسی برای سیستم سلامت دیجیتال اهمیت زیادی دارد، زیرا باید مسئولیت‌های تصمیم‌گیری براساس داده و فرآیند‌های جدید را برای ذینفعان تبیین نماید.
3. شفافیت (Transparency): در تحول سلامت دیجیتال، هر فرد به عنوان همکار سیستم سلامت در نظر گرفته می‌شود و حاکمیت و ناظران اطمینان حاصل می‌کنند که امکان دسترسی شفاف به اطلاعات سلامت شخصی و وضعیت عملکرد سیستم سلامت برقرار باشد.
4. ظرفیت و مهارت‌های نیروی کار (Workforce Capacity and competency)‌: رشد و توسعه سریع اکوسیستم سلامت دیجیتال نیازمند نیروی کار دارای دانش، مهارت و توانمندی است که بتواند با مدل‌ها و استراتژی‌های سلامت دیجیتال از جمله رویکرد فردمحور متمرکز بر سلامت و تندرستی آن تطابق پیدا کند. فرصتی که تکنولوژی‌های سلامت دیجیتال عرضه می‌کنند تنها زمانی می‌تواند به ارزش واقعی تبدیل شود که نیروی کار، دانش و مهارت بکارگیری آن‌ها در مراقبت‌ها را به دست آورد.

قابلیت تعامل

قابلیت تعامل یا Interoperability به معنی توانایی سیستم‌های اطلاعات، دستگاه‌ها و اپلیکیش‌های مختلف در دسترسی، تبادل، ادغام و تعامل در استفاده از داده‌ها است. این قابلیت تعامل در تحول سلامت دیجیتال، فرا سازمانی، منطقه‌ای و ملی است تا بتواند اطلاعات را به‌موقع و بدون نقص در دسترس قرار دهد و مراقبت‌های سلامت مردم و جامعه در سراسر جهان را بهینه نماید. معماری و استانداردهای تبادل داده‌های سلامت، امکان دسترسی به اطلاعات مناسب و امن را برای تمامی ذینفعان سلامت فراهم می‌آورد.بعد قابلیت تعامل تحول سلامت دیجیتال خود شامل چهار زیر شاخه به شرح زیر است:

1. قابلیت تعامل بنیادین (Foundational Interoperability): الزامات لازم برای برقراری ارتباط میان یک سیستم یا اپلیکیشن با دیگری را به منظور فرستادن یا دریافت اطلاعات به صورت امن فراهم می‌نماید. قابلیت تعامل بنیادین این تبادل اطلاعات را در سطح فردی امکان‌پذیر می‌کند.
2. قابلیت تعامل ساختاری (Structural Interoperability): قالب، ترکیب و ساختار تبادل اطلاعات را در سطوح مختلف از جمله برای تفسیر، تعیین می‌کند. قابلیت تعامل ساختاری، جریان داده و اطلاعات میان منابع مختلف را نیز مشخص می‌کند.
3. قابلیت تعامل معنایی (Semantic Interoperability): مدل کدگذاری مشترک برای ایجاد تعریف و درک مشترک از داده‌ها را ایجاد می‌کند. این قابلیت، داده‌ها را به گونه‌ای قابل فهم برای همگان تبدیل می‌کند.
4. قابلیت تعامل سازمانی (Organizational Interoperability): این مورد شامل ملاحظات حاکمیتی، سیاسی، اجتماعی، قانونی و سازمانی برای تسهیل تبادل و استفاده‌ی امن، بی‌نقص و به‌موقع از داده‌ها میان یا درون سازمان‌ها و نهاد‌ها و حتی با اشخاص می‌باشد.

آیا برای تحول سلامت دیجیتال آماده هستیم؟

بنابر عقیده‌ی صاحب‌نظران، سلامت دیجیتال موجی است که منجر به تغییرات بنیادین و زیرساختی بسیاری در حوزه سلامت خواهد شد، اما در مورد اینکه این تحول سلامت دیجیتال با چه سرعتی و در چه زمانی رخ می‌دهد اتفاق نظر وجود ندارد. آنچه پرواضح است این است که این تحول، زندگی حرفه‌ای بسیاری را چه در بخش دولتی، از مدیریت و سیاست‌گذاری تا ارائه خدمات بهداشتی درمانی و چه در بخش خصوصی، از تولید محصولات تا ارائه خدمات مختلف را به‌شدت متاثر و متحول خواهد کرد.

بیش از یک دهه است که تلاش‌های بسیاری برای تسهیل و تسریع دیجیتالی شدن سلامت انجام شده گرچه موانع همیشه قدرت بیشتری داشته‌اند، اما به نظر می‌رسد که سرعت نفوذ تکنولوژی سلامت دیجیتال روزبه‌روز در حال افزایش است. در بسیاری از پیش‌بینی‌ها گفته شده است که تا سال ۲۰۳۰ تغییرات بسیار محسوس و ساختارشکنی را در سیستم سلامت جهانی شاهد خواهیم بود.

بنابراین لازم است که تمامی ذینفعان حوزه سلامت برای این تحول سلامت دیجیتال آمادگی داشته باشند. از سوی دیگر زمانی که این تحولات به وقوع پیوست، دیگر برای پیشتازی در آن دیر شده است و افرادی که در فکر پیشتاز شدن در هر جایگاه، بازار یا صنعتی در سلامت امروز هستند، باید زمینه‌های برتری خود را در تحولات پیشرو فراهم آورند.دو نکته‌ی اساسی در مورد تحولات سلامت دیجیتال وجود دارد که باید به آن توجه داشت:

1. هیچکدام از ذینفعان حوزه‌ی سلامت از جمله سیاستگذاران، مدیران، پرسنل بهداشتی درمانی، تولیدکنندگان و خدمات‌دهندگان از تاثیرات این تحولات در امان نخواهند بود.
2. این تحولات می‌تواند منجر به حذف شدن مشاغل، خدمات و نقش‌ها و همچنین ایجاد نقش‌ها و فرصت‌های جدید گردد.

منبع:medleanmag

همچنین بخوانید:

توصیه هایی برای گذر از تحول دیجیتال سلامت

۲۱ شغل آینده پزشکی و سلامت

درمان‌های دیجیتال، مداخلاتی نوین در ارائه‌ خدمات سلامت