چندین سال از شروع استفاده از فناوری‌های نوین دیجیتال در حوزه‌ی سلامت می‌گذرد؛ تغییری که به آرامی جایگاه خود را میان مصرف‌کنندگان حوزه‌ی سلامت باز کرد و توجه ویژه‌ی شرکت‌های سرمایه‌گذاری و غول‌های تکنولوژی را به خود جلب نمود. این در حالی است که سیستم سلامت تاکنون در مقابل این تغییرات مقاومت کرده و سعی در حفظ ساختار پیچیده و شکل‌یافته‌ی خود داشته است. امروزه با ورود فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و بلاک‌چین از یک سو و امکان جمع‌آوری و تحلیل پایگاه‌های بزرگ داده از سوی دیگر، امکانات و افق‌های روشنی برای بهبود سطح سلامت جامعه و تسهیل ارائه خدمات سلامت ایجاد شده است. در این شرایط به‌نظر می‌رسد که سیستم سلامت به یک نقطه‌ی بدون بازگشت در مسیر تحول خود رسیده و چاره‌ای جز تغییر بنیادین ساختار خود و تطبیق با تحولات و تغییرات ناشی از ورود فناوری دیجیتال نخواهد داشت.
باتوجه به این موضوع، شناخت حوزه‌ی سلامت و ذینفعان و گروه‌های تاثیرگذار در این حوزه و چگونگی تعامل احتمالی آن‌ها با تحولات مرتبط با سلامت دیجیتال از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در واقع تغییر اساسی و ایجاد یک اکوسیستم نوین مبتنی بر سلامت دیجیتال تنها با همکاری و حضور فعال تمامی ذینفعان این حوزه ممکن خواهد بود.
در این مقاله سعی شده است تا با بررسی ابعاد اثرگذاری سلامت دیجیتال بر اکوسیستم فعلی سلامت و عناصر اصلی آن یعنی بیمار، کادر درمان، بیمه‌ها و سیاست‌گذاران و همچنین بررسی اثر متقابل صنایع بزرگ حوزه‌ی سلامت و سیاست‌ها و تحولات این اکوسیستم بر یکدیگر، ضرورت و اهمیت حضور صنایع و شرکت‌های بزرگ دارویی، تجهیزات پزشکی و سازمان‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات سلامت در فضای سلامت دیجیتال تبیین گردد.
سلامت دیجیتال چگونه بر ذینفعان حوزه سلامت اثر می‌گذارد؟
ذینفعان اصلی حوزه‌ی سلامت را می‌توان در چهار دسته‌ی بیماران، پزشکان و کادر درمان، سیاست‌گذاران حوزه‌ی سلامت و سازمان‌های تامین‌کننده‌ی مالی طبقه‌بندی نمود. در ادامه به بررسی نقش و منافع هر دسته در تحول دیجیتال حوزه‌ی سلامت می‌پردازیم.
بیماران
توسعه‌ی فناوری‌های ارتباطی، دسترسی بیشتر به اینترنت و تلفن‌‌های همراه هوشمند، افزون‌بر افزایش دسترسی به اطلاعات و در نتیجه افزایش آگاهی عمومی، به‌طور مستقیم بر چگونگی تعامل افراد جامعه به‌ویژه بیماران با سیستم سلامت و درمان، اثر گذاشته است. بیماران امروز، مشغله‌های بیشتری دارند و نیاز اصلی آن‌ها دسترسی سریع و بدون دردسر به خدمات سلامت است. همچنین با آگاهی بیشتر افراد جامعه نسبت به موضوع سلامت، آن‌ها نقش فعال‌تری در حفظ سلامت یا طی مسیر درمان دارند. در کنار این تغییرات، بهبود وضعیت سلامت، افزایش میانگین طول عمر و کاهش وقوع بیماری‌های حاد و در مقابل افزایش میزان ابتلا به بیماری‌های مزمن، شرایط اکوسیستم سلامت و نیازهای آن را دچار تغییرات قابل توجهی کرده است.
در این شرایط بیماران و مخاطبان سیستم درمان بیش از هر چیز نیازمند ابزارهایی هستند که در نخستین گام، دسترسی سریع و آسان به مشاوره‌ی پزشکی و درمان‌های موردنیاز را برای آن‌ها فراهم نماید. همچنین بیماری‌های مزمن در بیشتر اوقات نیازمند پایش مداوم پارامترهای حیاتی و پیگیری مداوم درمان‌های دارویی و پزشکی هستند که این امر سبب می‌شود فرد بیمار و در موارد پیشرفت بیماری خانواده‌ی وی شبانه‌روز درگیر فرآیند درمان شوند؛ بنابراین دسترسی به ابزار پایش و ثبت علائم بیمار، ابزار اندازه‌گیری پارامترهای حیاتی در منزل و مسئله‌ی یادگیری و آموزش در مورد بیماری و علائم و عوارض آن از اهمیتی ویژه برخوردار است.
مجموعه‌ی این ابزارها سبب بهبود وضعیت و سلامت فرد بیمار، تشخیص زودرس بیماری و مشکلات مربوط به سلامت و در نهایت افزایش سطح سلامت بیمار و کاهش چشمگیر هزینه‌ها می‌گردد.
پزشکان و کادر درمان
دسترسی بیماران به اطلاعات پزشکی از یک سو و درگیر شدن بیماران در فرایند درمان به‌صورت مستقیم از سوی دیگر، نوع و دینامیک رابطه پزشک – بیمار را کاملا تحت تاثیر قرار داده است. باوجود مشکلات و مخالفت‌هایی که گاه به گوش می‌رسد، این تغییر دینامیک رابطه، در نهایت به رشد و تسریع فرایند درمان کمک شایانی کرده است. فناوری‌های مرتبط با سلامت دیجیتال در گام نخست، داده‌ها و اطلاعات منحصربفردی از کیفیت و سبک زندگی، روند تغییر علائم بیماری، پارامترهای مهم تشخیصی – درمانی و میزان تعهد بیمار به درمان تجویز شده را به صورت آنی در اختیار پزشک قرار می‌دهد. این اطلاعات به پزشک این توانایی را می‌دهد که روند پیشرفت بیماری و میزان اثرگذاری درمان را به‌طور کامل پایش نماید و در صورت مشاهده‌ی علائم جدید یا هشداردهنده، در اسرع وقت مداخله نماید. این رویکرد افزون‌بر بیشینه نمودن اثر درمان، هزینه‌های درمان را کاهش می‌دهد و اثربخشی سیستم درمان و رضایتمندی از عملکرد آن را افزایش می‌دهد.
همچنین، سیستم‌های دیجیتال در فرایند بالینی و عملکرد تشخیصی و درمانی پزشک نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. یک مثال مهم در این حوزه، استفاده از ابزارهای هوشمند و مبتنی بر الگوریتم‌های یادگیرنده است که به‌عنوان ابزار کمک تشخیصی در کنار پزشکان قرار می‌گیرند. این ابزارها با تجمیع و یکپارچه‌سازی تمام اطلاعات موجود و استخراج الگوهای مهم و تعیین‌کننده در تشخیص بیماری، پزشک را در تشخیص درست و به موقع یاری می‌کنند.
بیمه‌ها
تا به امروز باتوجه به هزینه‌های بسیار بالای درمان و استفاده از فناوری‌های نوین در صنعت پزشکی، مراجعه‌ی بیمار به بیمه‌ها و سازمان‌های پرداخت‌کننده هزینه خدمات درمان تقریبا اجتناب‌ناپذیر بوده است اما این موضوع تحت تاثیر فناوری‌های نوین دیجیتال در دنیای سلامت در حال تغییر است.
استارتاپ‌های سلامت دیجیتال با معرفی محصولات و راهکارهای نوین و نوآورانه از یک سو ارزش‌های پیشنهاد شده توسط بیمه‌ها را زیر سوال می‌برند و از سوی دیگر چالش‌هایی جدید و پیش‌بینی نشده به این حوزه تحمیل می‌کنند. این چالش‌ها در نهایت می‌توانند به فرصتی منحصر بفرد برای تغییرات جسورانه و بنیادین و ارائه‌ی راهکارهای نوین برای مشکلات و کاستی‌های جدی در سیستم کنونی تبدیل شوند. استفاده از فناوری دیجیتال به‌ویژه تحلیل داده‌های بزرگ به‌منظور استخراج الگوهای رایج و همکاری با کادر درمان برای طراحی برنامه‌های حمایتی اختصاصی برای پاسخگویی به نیازهای ویژه‌ی گروه‌های مختلف بیماران، می‌تواند منجر به ایجاد مدل‌های نوین بازپرداخت هزینه‌های درمانی و ایجاد ارزش‌های جدید شود.
سیاست‌گذاران حوزه‌ی سلامت
امروزه، سیاست‌گذاران حوزه سلامت در تلاش هستند تا با تغییر زیرساخت‌ها و قوانین حاکم بر سیستم سلامت، رویکرد این سیستم را بر مبنای ارزش ایجاد شده و نه خدمت ارائه‌شده شکل دهند. در این رویکرد جدید، هدف اصلی و نهایی، حفظ یا بازگرداندن بیشینه‌ی سلامت افراد (رویکرد فعال برای حفظ سلامت و جلوگیری از ایجاد بیماری در مقابل رویکرد دخالت در صورت بروز بیماری) است، اما در این مسیر ایجاد تجربه‌ی منحصربفرد و موفق برای بیمار و رسیدن به بهترین نتایج بالینی با کمترین هزینه از اولویت بالایی برخوردار است. برای رسیدن به این هدف، دسترسی به پایگاه بزرگ داده شامل اطلاعات سلامت افراد مختلف جامعه و امکان تحلیل این اطلاعات، ضرورتی انکارناپذیر است. این مهم تنها با استفاده از رویکردهای نوین فناوری دیجیتال امکان‌پذیر است.
افزون‌بر این، تغییر سیاست‌ها و استراتژی‌های پیاده‌شده برای هدایت سیستم به سمت مراقبت‌های خانگی و تله‌مدیسین با تکیه بر ابزارها و فناوری‌های نوین دیجیتالی بخش مهم دیگری از تغییرات سیستم سلامت در سطح سیاست‌گذاری است. این تغییرات با حمایت از توانمندسازی بیمار برای حضور فعال در فرایند درمان و ایجاد تعامل سازنده میان بیمار و کادر درمان، ساختار سنتی سیستم سلامت و مکانیسم ارزش‌گذاری خدمات آن را به شکلی بنیادین متحول خواهند نمود.
با بررسی چگونگی اثرپذیری ذینفعان اصلی اکوسیستم سلامت از فناوری‌های نوین دیجیتال، مشاهده می‌گردد که نوآوری‌های مبتنی بر فناوری دیجیتال قطعا آینده‌ی اکوسیستم سلامت را متحول خواهد کرد، روندی که از مدت‌ها پیش آغاز شده بود اما در شرایط کنونی سرعت رشد آن چندین برابر شده است و دیر یا زود تمامی بازیگران این اکوسیستم باید با این موج تغییر بنیادین همراه شوند.
پرسش مهم در این میان این است که: نقش صنایع بزرگ سلامت در این تحول چیست و آن‌ها چگونه نسبت به این تغییرات بنیادین پاسخ می‌دهند؟
سلامت دیجیتال و اثر آن بر صنایع بزرگ در حوزه‌ی سلامت
صنایع مرتبط با حوزه‌ی سلامت، نقش غیر قابل انکاری در تحولات و پیشرفت‌های مهم و تاریخی در حوزه‌ی سلامت داشته‌اند و این تحولات شامل ساخت و فرمولاسیون داروها تا طراحی و ساخت تجهیزات تخصصی پزشکی برای تشخیص و درمان انواع بیماری‌ها است. این صنایع بزرگ در راستای تامین اهداف و پاسخگویی به نیاز درصد بیشتری از بازار هدف خود، از راه سرمایه‌گذاری مستقیم، ارائه‌ی مشاوره و منتورشیپ و حتی تاسیس هاب‌های نوآوری از گروه‌های نوآور و استارتاپ‌های مختلف در زمینه‌ی تجهیزات، داروسازی و بیوتکنولوژی حمایت می‌کنند اما در پاسخ به تحولات دیجیتال در حوزه‌ی سلامت، عملکردشان متفاوت است.
در مقابل، ایده‌ی استفاده از فناوری‌های دیجیتال در صنعت سلامت از غول‌های تکنولوژی مانند Apple، Google و Amazon آغاز شده و آن‌ها تاکنون بزرگترین سرمایه‌گذاران فعال در این صنعت باقی مانده‌اند. با درنظر گرفتن دانش و تجربه‌ی فعالان در حوزه‌ی فناوری‌های دیجیتال و همچنین با درنظر گرفتن پیشینه‌ی درخشان آن‌ها در ارائه‌ی راه‌حل‌های مشتری محور و کارامد و منحصربفرد، ورود آن‌ها به حوزه‌ی سلامت مهم‌ترین دغدغه و خطر برای صنایع تخصصی پزشکی و سلامت به‌شمار می‌رود.
چالش‌های منحصربفرد حوزه سلامت
از سوی دیگر حوزه‌ی سلامت چالش‌های ویژه و منحصربفردی دارد که مانند آن در صنایع دیگر به ندرت یافت می‌شود. از مهم‌ترین این چالش‌ها، چگونگی بازپرداخت هزینه و ارزش‌گذاری اثربخشی محصول است. در صنایع غیرپزشکی معمولا گردش مالی به شکل مستقیم میان تامین‌کننده و مصرف‌کننده در جریان است، در حالیکه این گردش مالی در حوزه‌ی سلامت افزون‌بر مصرف‌کننده (پزشک یا بیمار) به سیستم سلامت (شامل سیاست‌های وزارت بهداشت، بیمه‌ها و سازمان‌های نظارتی) وابسته است؛ به عبارتی در سیستم سلامت با آنکه ارزش ایجاد شده (خدمات سلامت) به مصرف‌کننده عرضه می‌شود اما گردش مالی به شکل مستقیم میان بیمار و سیستم درمانی اتفاق نمی‌افتد.
همچنین ارزیابی اثربخشی محصول ارائه‌شده وابسته به زمان و بررسی کامل اثرات آن بر جنبه‌های مختلف سلامت فرد است، در نتیجه تایید یک محصول به‌عنوان یک روش کارآمد و قابل استفاده در فرایند درمان بیماران مستلزم تحقیق و بررسی، اعتبارسنجی دقیق علمی و در نهایت تایید سازمان‌های اعتباربخشی و نظارتی مانند سازمان غذا و دارو است.
عملکرد صنایع بزرگ دارویی و تجهیزات پزشکی از دیدگاه آماری
با درنظر گرفتن این شرایط به نظر می‌رسد که برای رسیدن به نتیجه‌ی دلخواه و ایجاد ارزش پایدار در اکوسیستم سلامت، ورود متخصصان فعال در صنایع داروسازی و تجهیزات پزشکی در حوزه‌ی نوین و در حال رشد سلامت دیجیتال، اجتناب‌ناپذیر است. موضوعی که گرچه تا مدت زمان زیادی مغفول مانده بود، هم‌اکنون و در دهه‌ی اخیر به‌صورت جدی مورد توجه صنایع قرار گرفته است و میزان علاقمندی و سرمایه‌گذاری این صنایع در حوزه‌ی سلامت دیجیتال به مراتب افزایش یافته است.
صنایع فعال در حوزه سلامت چگونه به سلامت دیجیتال وارد می‌شوند؟
سلامت دیجیتال از لحاظ فناوری، مدل ارتباط با مشتری، تعریف ارزش افزوده و محصول نهایی تولید شده با صنایع متداول و سنتی حوزه‌ی سلامت تفاوت‌های بنیادین دارد، مسئله‌ای که شاید مهم‌ترین دلیل صنایع بزرگ داروسازی و تجهیزات پزشکی برای اجتناب از ورود به این حوزه باشد؛ اما باتوجه به اهمیت روزافزون سلامت دیجیتال و احساس نیاز شدید به خدمات و محصولات منحصربفرد آن، این صنایع به تدریج به این حوزه وارد شده‌اند.
با بررسی سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در این حوزه به نظر می‌رسد صنایع مختلف به حوزه‌های متفاوتی از فناوری‌های دیجیتال علاقمند هستند. به‌عنوان مثال شاخه‌ی سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ تامین‌کننده دارو و ملزومات پزشکی بیشتر به حوزه‌های خدمات مراقبت و نگهداری از بیمار، پایش مداوم وضعیت بیمار، تله‌مدیسین و ارائه‌ی خدمات سلامت و سبک زندگی سالم علاقمند هستند، در مقابل شرکت‌های بیوتکنولوژی و تجهیزات پزشکی بیشتر به حوزه‌ی تحلیل داده، طراحی پلتفرم‌های ارتباطی، آموزش کادر درمان و عموم مردم، تشکیل پایگاه داده‌ی سلامت، پرونده الکترونیک بیمار و روش‌های کمک تشخیصی علاقمند هستند.
با بررسی عملکرد شرکت‌های بزرگ داروسازی و تجهیزات پزشکی به نظر می‌رسد که این شرکت‌ها بیش از ورود مستقیم و سرمایه‌گذاری در برنامه‌های تحقیق و توسعه‌ی داخل شرکتی، نسبت به ارائه‌ی برنامه‌های حمایتی و خدمات مشاوره و منتورشیپ در کنار سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها با پتانسیل موفقیت بالا اقبال نشان داده‌اند. نظر به تجربه و دانش بالا و همچنین ارتباط مستقیم و طولانی‌مدت با بازار خدمات سلامت، مهم‌ترین نقش این صنایع، ارائه‌ی منتورشیپ، مشاوره و تسهیل دسترسی به بازار بزرگ محصولات سلامت به استارتاپ‌ها و صاحبان ایده است. بدین منظور شرکت‌های فعال در حوزه‌ی سلامت با راه‌اندازی مراکز و هاب‌های نوآوری به جذب ایده‌های ناب و جدید می‌پردازند. راه‌اندازی این مراکز از سوی دیگر فرصت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های موفق را برای این شرکت‌ها هموار می‌نماید، مسئله‌ای که در نهایت به توسعه و تکمیل مجموعه خدمات و محصولات شرکت و ایجاد درآمد مازاد برای آن‌ها کمک فراوانی می‌کند.
باتوجه به سرمایه‌ی مورنیاز برای توسعه‌ی محصول نهایی، گذراندن دوره‌های تست‌های بالینی و ورود به بازار و همچنین باتوجه به تجربه و دانش موردنیاز برای موفقیت در حوزه‌ی فناوری‌های دیجیتال، یک راهکار محبوب میان شرکت‌های حوزه‌ی دارو و تجهیزات پزشکی، همکاری مشترک با غول‌های تکنولوژی دنیا مانند Google، Amazon و یا شرکت‌های مشاور متخصص در زمینه‌ی سلامت دیجیتال است تا افزون‌بر سرمایه‌گذاری مشترک، هرکدام دانش و تخصص خود را در اختیار گروه‌های استارتاپی قرار دهند و بدین ترتیب شانس موفقیت گروه‌ها به مراتب بیشتر شود. در نهایت خروج استارتاپ‌ها می‌تواند از راه عرضه‌ی عمومی سهام (IPO) یا ادغام و تملک (M&A) صورت پذیرد.
ورود به حوزه سلامت دیجیتال، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر
فناوری‌های دیجیتال با سرعتی روزافزون در حال تغییر اکوسیستم سلامت هستند، تغییراتی که برخلاف تحولات پیشین حوزه‌ی سلامت، این بار از سوی مصرف‌کنندگان خدمات سلامت به دیگر بازیگران این حوزه تحمیل شد. استقبال روزافزون از اپلیکیشن‌ها و فناوری‌هایی که خدمات پزشکی و پرستاری را با قیمتی ارزان‌تر در دسترس عموم جامعه قرار می‌دهند، به تدریج توجه سیاست‌گذاران، بیمه‌ها و کادر درمان را به ویژگی‌ها و پتانسیل‌های استفاده از خدمات سلامت جلب نموده است؛ تغییراتی که به آرامی در ایران نیز آغاز شده است و دیر یا زود تحولات بزرگی در صنعت سلامت داخلی ایجاد خواهد کرد.
با درنظر گرفتن این شرایط و با توجه به بکر بودن فضای استارتاپی ایرانی در حوزه سلامت دیجیتال، شرکت‌ها و صنایع بزرگ حوزه‌ی سلامت می‌توانند با ورود به‌موقع و هدایت درست صاحبان ایده و استارتاپ‌ها، جایگاه خود را در اکوسیستم نوین سلامت تثبیت نمایند و بخش مهمی از بازار آینده‌ی سلامت دیجیتال را به خود اختصاص دهند.
منبع: medleanmag
همچنین بخوانید:
پنج راس سلامت دیجیتال که آینده سلامت را شکل خواهد داد
آشنایی با سلامت عمومی و سلامت جمعیت
سلامت دیجیتال چگونه به توسعه کشورها کمک خواهد کرد